17 Ağustos zelzelesinin üstünden çeyrek asır geçti

17 Ağustos 1999 tarihinde meydana gelen Marmara Depremi’nin üstünden çeyrek asır geçerken Türkiye’nin zelzele gerçeği bir kere daha gündeme geliyor. 1150 kilometre uzunluğundaki Kuzey Anadolu Dönüşüm Fayının, Türkiye’nin Kuzey-Batısında, İstanbul’dan 90 kilometre uzakta, İzmit yakınlarında oluşan Mw=7.4 büyüklüğünde, şiddeti ve sarsıntısı, İstanbul dahil çok geniş alana yayıldı. 17 bin 200’ün üzerinde can kaybına ve 20 milyar doların üzerinde ekonomik kayba neden olmuş bu yıkıcı sarsıntı, Marmara Bölgesi’nde büyük felakete yol açtı. Can kaybı dışında 44 bin kişi yaralandı, 77 bin 300 konut ve işyeri yıkıldı ve 244 bin 500 yapı hasar gördü. Can kaybının ve yaralamaların büyük çapta, Kocaeli, Sakarya ve Yalova kentlerinde olduğu bu zelzelede, fay sınırının ucundaki İstanbul’un Avrupa yakasında binin üzerinde can kaybı ile toplu kayba nazaran daha az hasar, yıkım gerçekleşti.

Yıllar geçtikçe daha da yaklaşan İstanbul zelzelesini de hatırlatan Altınbaş Üniversitesi Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Zeki Hasgür, 17 Ağustos sarsıntının yıl dönümünde değerli ihtarlarda bulundu.

“1999 SONRASINDA İSTANBUL’DA GÜÇLENDİRİLMİŞ YAPI SAYISI ALT SEVİYELERDE KALDI”

Öncelikli olarak 1999’dan sonra bütün ihtarlara karşın İstanbul’daki yapı güvenliğine dair tenkitlerde bulunan Prof. Dr. Hasgür, “Rantı büyük olan yerlerde yapılar yıkıldı ve yerine yeni apartmanlar yapıldı. Zelzelede hasar gören yapılarda, orta hasarlı olanlar güçlendirilebilirdi. Orta hasar olarak tanımlandığında, taşıyıcı sistemde çatlak genişliğinin nispeten büyük olmadığı, bilhassa kolon başlarında kesme kırılma çatlaklarının sonlu kaldığı, fazla hasar görmediği, kiriş-kolon düğüm noktası dışında kirişler yahut duvarlar çatlak oluşumlu yapılar anlaşılmalıdır. Çok büyük alana yayılmış, 16 milyon nüfusa sahip, İstanbul’da acil olarak kamu yapıları olan okul ve birtakım hastanelerimiz güçlendirilmesinin yanı sıra, kent içindeki Asma köprümüzün halatlarının değişimi, betonarme ve ön -gerilmeli köprülerimiz, yaklaşım viyadüklerimizin güçlendirilmesinin dışında, İstanbul’da güçlendirilmiş yapı sayısı maalesef çok fazla yok” dedi.

Ayrıca orta hasarlı yapıların güçlendirilmesinin ehemmiyetine değinen Prof. Dr. Hasgür, bu tıp yapıların günümüzde gereğince ele alınmadığını ve büyük bir yapı stokunun zelzele riski altında olduğuna işaret etti. Prof. Dr. Hasgür, “Deprem tasarım ideolojisi gereği, çok şiddetli bir sarsıntıda binaların ‘toptan ya da tamamen’ göçmesinin önlenmesinin, yapıda sünek davranışla oluşacak ve tam kapasitesini eğilme çatlaklarıyla harcamasını beklediğimizi, yapıyla uğraşan şahıslar olarak yegane gayemizdir. Zelzeleler sırasında binaların ekonomik ömrü boyunca, yani yaklaşık 50 yıl için, bir tane çok şiddetli zelzele yaşanabilir. Köprüler için bu mühlet 150 yıldır. Şiddetli zelzeleler ekseriyetle 7 ve üstü büyüklükte olur” açıklamasında bulundu.

Şiddetli zelzeleler sırasında, bilhassa alt katlarda kolonların mafsallarının ziyan görmesinin yapının stabilitesini tehlikeye atabileceğini söz eden Prof. Dr. Hasgür, bu cins göçmelerin en değerli nedenlerinden birinin beton dayanımının düşük olduğunu belirterek “1999 öncesi yapılan yapılar ekseriyetle hazır beton kullanmamış ve beton içerisinde silt, kil olan, su denetimi olmayan düşük dayanımlı betonlarla inşa edilmiştir. Bu yapılar vakitle bizatihi yıkılmaya başladığı yakın vakitte, sarsıntı bile olmadan, mevtle sonuçlanan hadiseler olduğundan öncelikli olarak, tespit edilen bu çeşit yapıların yıkılması gerekir” dedi.

İSTANBUL’DA1894’TEN İTİBAREN OLUŞAN BİR SARSINTI BOŞLUĞU VAR

Deprem riskini, İstanbul zelzeleleri için değerlendirirken mümkünlük teorileri ve tarihî bilgilerin dikkate alınması gerektiğini de söyleyen Prof. Dr. Hasgür, kabaca bir büyük zelzeleden başkasına, çoklukla 120 yılda bir yıkıcı sarsıntı meydana geldiğini vurguladı. Prof. Dr. Hasgür, “Örneğin, 1894’ten itibaren oluşan bir zelzele boşluğu var. Kuzey Anadolu Fayı’nın doğu-batı doğrultusunda her yıl yaklaşık iki buçuk santimetre hareket ettiği göz önüne alındığında, 7 ve üstü büyüklükte bir sarsıntı her an olabilir. 1999 zelzelesi sonrasında yapılan araştırmalar, Marmara’da büyük bir zelzelenin yüzde 60 mümkünlük üstünde beklendiğini gösterilmişti. Bu mümkünlük artık daha da yüksek” tabirlerini kullandı.

BURSA VE GEMLİK ÜZERE BÖLGELERDE BÜYÜK ZELZELELER BEKLENİYOR

Prof. Dr. Hasgür, Kuzey Anadolu Fayı’nın Gölcük merkezli kısmında kırılmanın yaşandığını ve bu kırılmanın Kartal İlçesi’ne kadar ulaştığını belirterek “Kartal’dan sonra 1912’de M=7.3 büyüklüğündeki Şarköy-Mürefte sarsıntısı ve 1999 zelzelesi ortasında kırılmayan bölgeler var. Bu bölgelerde sarsıntılar olabilir. Ayrıyeten, Bursa ve Gemlik üzere bölgelerde büyük sarsıntıların beklenmesi doğaldır. Bursa, Kuzey Anadolu Fayı’nın güney Marmara segmentinde yer alıyor ve burada büyük bir sarsıntı bekleniyor” dedi.

İstanbul’un da ikinci bir sarsıntı için tetikte olması gerektiğini aktaran Prof. Dr. Hasgür, “Güney Anadolu’da Doğu Anadolu Fayı’nda meydana gelen ardışık büyük sarsıntılar, Anadolu Levhacığını batıya hakikat itmiştir; bu durumda kırılma gücünü yükseltmiş olmasıyla batıda Bursa ve İstanbul’da zelzelenin oluşumunu erkene alabilir ve etkileyebilir” ihtarında bulundu.

“DOLGU ALANLARI VE YUMUŞAK YERLER SARSINTI TESİRİNİ DAHA FAZLA HİSSEDECEK”

Deprem hasarını en çok etkileyen bahislerden bir tanesi olan yer şartlarının uygun formda göz önüne alınmadığına ve bu yer şartlarına nazaran yapı stokunun incelenmesi ve taban faktörlerinin dikkate alınmasının ehemmiyetine değinen Prof. Dr. Hasgür, “Yapılar ne kadar sağlam olursa olsun, yere uygun halde temel tasarımı ve inşası gerçekleşmezse riskler artar. Büyükşehir belediyesi, taban kayma dalgası suratını ölçerek bu bilgilerin yeni yönetmeliklerde göz önüne alınıp tanımlanmasını kolaylaştırmış durumda. Bu yönetmeliklere uygun yapılan yapılar, sarsıntıları daha az hasarla atlatabilir. Bilhassa kıyı bölgelerinde dolgu alanlarında, Ataköy, Bağcılar üzere yumuşak tabanlardaki yapılarda zelzele tesiri daha uzun mühlet hissedilecektir” diye konuştu.

“TSUNAMİ DE UNUTULMAMALI”

Tsunami riskinin de göz önüne alınması gerektiğini belirten Prof. Dr. Hasgür, “1509’da meydana gelen tsunami Galata Kulesi’ne kadar ulaşmıştı. Bu durum büyük bir gücün birikmiş olduğunu keza Marmara içindeki tektonik çukurlarda bir bindirme fayının (Yakın vakitte Silivri önündeki M=5.8 sarsıntısı gibi) birebir anda devreye girip kırılmasıyla tsunami olabileceğini gösterir. Marmara’daki 1912 ve 1999 zelzelelerinin akabinde kırılmayan faylar daha küçük segmentlere ayrıldı. Bu segmentlerin kırılması durumunda büyük bir güç açığa çıkacaktır” tabirlerini kullandı.

Prof. Dr. Zeki Hasgür, Bursa’daki mümkün bir sarsıntının İstanbul’u da etkileyebileceğini belirterek “Bireysel ve kurumlar olarak evvelden zelzele hazırlıkları ve yapı kontrolleri yapmalıyız, taban şartları ve yapı güvenliği risk planlarımızı göz önüne almalıyız ve Bursa’da rastgele bir zelzele olursa İstanbul’un da tetikte olması gerekir” dedi.