Artırım değil indirim olmalı! EMO: 4 kişilik bir ailenin elektrik faturası yeni fiyat artışıyla temmuzda 345 liradan 476 liraya fırladı

Elektrik Mühendisleri Odası’nın (EMO) hesaplamalarına nazaran, dört kişilik bir aile minimum ömür standartlarını korumak için aylık 230 kWh güç tüketir. Günlük ortalaması 8 kWh’yi geçmeyen bu tüketim için aile bütçesinden ayrılması gereken 345.4 TL, temmuz ayındaki yeni artırımla 476.6 TL’ye yükseldi. Faturanın ise sadece yüzde 23.8’i güç bedelinden oluşuyor. 

EMO Yönetim Kurulu Lideri Becerikli Ulutaş, Ukrayna ve Rusya gerginliğinin, birincil güç kaynaklarının pahalılaşmasına neden olduğunu, dalgalanmalardan kırılgan yapısı nedeniyle en çok Türkiye’nin etkilendiğine dikkat çekti. İzmir Alsancak’ta ve Diyarbakır’daki facialar bile tek başına lisansın iptali için kâfi olduğuna dikkat çeken Uzman Ulutaş, güç kesimini konuştuk. 

YÜZDE 58.9 FİYAT ARTIŞI

Yakın vakitte elektrik ve doğalgaza yüklü artırımlar geldi. Yıl bitmeden yeni bir artırım öngörüyor musunuz? 

Salgın sonrası tüm dünyada güç talebinin artması ve tıpkı devirde başlayan Ukrayna ve Rusya gerginliği, birincil güç kaynaklarının pahalılaşmasına neden olmuştu. Spot piyasalardaki süreksiz dalgalanmalardan kırılgan yapısı nedeniyle en çok Türkiye eklendi. Başta elektrik ve akaryakıt olmak üzere güç genel prestijiyle çok pahalılaştı. Birebir devirde dalgalanmayı süreksiz kabul eden birden fazla ülkede tedbir alınarak dalganın son kullanıcıya çarpmasına pürüz olundu. Birincil güç kaynaklarındaki bu ani zıplama vakitle geriye yanlışsız evrilirken tüm dünyada fiyatlar eski düzeyine hatta eski düzeyin de altına geriledi. Elektrik gücünün üretim maliyetleri de aslında geriliyor. 1 Temmuz 2024 prestijiyle uygulanan yeni elektrik tarifesine bakıldığında mesken abone kümesi için düşük tüketim kademesine, toplamda yüzde 38 artırım yapıldı. Fakat perakende güç bedeli sadece yüzde 2.5 artarken dağıtım bedelinin ise yüzde 58.9 artış göstermesi artırım kaynağının güç maliyetlerden çok dağıtım şirketlerinin muhtaçlıkları olduğunu göstermekte. Yılın son çeyreğinde de elektrik üretim maliyetlerinde artış değil düşüşü bekleyebiliriz. Elbette bir defa daha bu düşüşü faturaya yansıtmak yerine, dağıtım bedeline artırım yapılarak şirketlere aktarmayı da tercih edebilirler. 

Asgari fiyata nazaran düşününce aylık minimum fiyatın ne kadarı elektrik faturasına gidiyor? 

KAYNAKLAR ÖZEL SEKTÖRE

Yurttaş üzerinden özel dala özelleştirmeden bu yana aktarılan kaynak ne kadar? 

Geldiğimiz nokta, özel dal tarafından elektrik dağıtım hizmetleri genel ekonomiyi zora sokacak biçimde başarısız bir biçimde verilmekte. Kamu eliyle yürütülmesi gereken hizmetin özelleşmesi, fahiş seviyede pahalılık yaratmanın yanında, kamu kaynaklarının özel dala sınırsızca aktarılması sonucunu da doğurmuştur. Ucuz, kaliteli ve sağlam güce erişim tüm yurttaşlar için temel haktır. Özelleştirme bedelleri için alınan dövize endeksli kredilerin rahat ödenmesi için dağıtım şirketlerine kaynak aktarıldığı bir Türkiye tablosu, artık geride bırakılmalı. Güç maliyetlerinin enflasyon üzerindeki tesirini sınırlamak için artık vakit kaybedilmemeli. 

YOKSULLUK GÜCE ERİŞİMİ ZORLAŞTIRIYOR

Elektrik faturasını ödeyemeyen hane sayısı artıyor mu, kaç hane faturasını ödeyemiyor? 

Ülke genelinde faturasını ödemekte zorlanan ve toplumsal yardıma muhtaç yurttaşların sayısı kuşkusuz artmıştır. Resmi datalara nazaran Türkiye’de beş haneden biri toplumsal yardım alıyor. Toplumsal yardıma muhtaç ailelerimiz elektrik faturası için de dayanak alıyor. 1-2 kişilik muhtaç haneler 75, 3 kişilik haneler 100, 4 kişilik haneler 125, 5 ve daha fazla kişilik muhtaç hanelere ise aylık 150 kilovatsaat güç bedeli kadar yardım alıyor. Her beş haneden birinin faturası lakin toplumsal yardımla ödenebilirken geriye kalan hanelerin kıymetli bir kısmı ise sistemsiz ödeyebilmektedir. Aslında kesinti ihtimali elektrik faturalarını ailelerin birincil önceliklerinden biri haline getirmekte. Derinleşen yoksulluğun temel bir insan hakkı kabul edilen güce erişimi tehlikeye attığını söyleyebiliriz. 

LİSANSLAR İPTAL EDİLMELİ

Başta Doğu ve Güneydoğudaki yangınlar, İzmir ve Malatya’da elektrik kaynaklı ölümlü olayların yaşanmaması için hangi adımlar atılmalı? 

Şebeke sıkıntılarının, çok sıcaklarda yangına, yağışlarda ise “elektrik kaçağına” neden olması olağan değil. Ne yazık ki sorumluları belirlemek için sürdürülen isimli soruşturmalar dışında ilgili kurumların hiçbiri harekete geçmemiştir. İsimli soruşturmalarla yeni hadiselerin önlenmesi mümkün değil. Biz dağıtım şebekelerinde yaşanan ve büyük bir toplumsal reaksiyona neden olan meselelerin kesin tahlili için süratli ve kapsamlı bir kamulaştırma yapılmalı. Birbiri arkasına yaşanan fiyaskoların lisans iptalleri için yasal bir münasebet olduğunu görüyoruz. Uzun yıllardır kendi yazgısına terk edilmiş olan kent şebekelerinin eskiyen altyapısının yenilenmesinin çok büyük bir maliyet gerektirdiği ve bunun fakat kamusal bir anlayışla ve ülke çağında koordineli bir çalışmayla mümkün olduğu da reddedilemez bir gerçek. Bu işi yapabilecek olan yegâne özne de kamunun kendisi. 

CAN GÜVENLİĞİ BİLE YOK

Şu anda güç kesiminde yaşanan en can yakıcı sıkıntılar neler, tahlil için neler önerirsiniz? 

Kuşkusuz dağıtım şirketlerinin kullandığı altyapı kamu malı, verdikleri hizmetler de kamu hizmetidir. Misyon müddetlerinin sonunda elektrik şebekesini günün koşullarında geliştirerek kamuya devretmeleri gerekir. Tüm dünyada akıllı şebekelere geçiş hazırlıkları yapılırken ülkemizde can güvenliğinin bile sağlanamaması kabul edilemez. İzmir Alsancak’ta ve Diyarbakır’daki facialar bile tek başına lisans iptali için kâfi. Can kaybına da yol açan bu yıpratıcı sarmaldan çıkış için kesin tahlil, elektrik dağıtım şebekesinin kamulaştırılmasıdır. Üretimden dağıtıma kadar tüm süreçleri yönetecek dikey entegre bir kamu monopolü yine kurulmalıdır. Geçiş sürecinde ise kamu kaynaklarının sonu meçhul bir biçimde özel bölüme kaynak transfer edilmesi yerine kamulaştırma süreçlerini yürütecek Kamulaştırma Yönetimi Başkanlığı kurulmalıdır.