‘Genetik hayaletler’ araştırması Covid’in kaynağının yaban hayvanları olduğunu buldu

Getty Images Rakun köpekleri Covid’in potansiyel kaynaklarından olarak görülüyor.

Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve Fransa’dan bilim insanları tarafından, milyonlarca genetik kod modülü kullanılarak yapılan yeni bir araştırma, Covid-19 salgınının bir laboratuvar sızıntısından fazla pazarda satılan enfekte hayvanlarla ortaya çıktığını öne sürüyor.

Çalışma için Covid’in erken evrelerinde Çinli yetkililer tarafından toplanan ve salgının kökenleri hakkında en kıymetli bilimsel bilgi kaynaklarından biri olarak görülen numuneleri kullanıldı.

Numuneler Ocak 2020’de Çin’in Vuhan kentinden toplanmıştı.

Vuhan’daki hastanelere gizemli bir zatürreyle başvuranların artmasıyla Huanan Deniz Eserleri Toptan Pazarı ile erken bir ilişki kurulmuştu.

Pazar kapatıldıktan sonra yetkililer, tezgahlar, hayvan kafeslerinin içi ve kesilen hayvanların kürkünü yüzmek için kullanılan ekipmanlar dahil birçok yerden sürüntü örnekleri topladılar.

Getty Images Huanan Deniz Eserleri Toptan Pazarı salgının birinci günlerinde kapatıldı.

Bu numunelerle ilgili tahlilleri geçen yıl yayımlandı ve ham datalar başka bilim insanlarının kullanımına sunuldu.

Şimdiyse ABD ve Fransa’daki bir küme bilim insanı, daha da gelişmiş genetik tahlillerin Covid’in birinci günlerini daha derinlemesine incelemelerine müsaade verdiğini söylüyor.

Bu çalışma kapsamında milyonlarca kısa genetik kod kesimini (hem DNA hem de RNA) tahlil ederek Ocak 2020’de pazarda olan hayvanları ve virüsleri bir nevi yine canlandırmaları gerekiyordu.

Fransa Ulusal Bilimsel Araştırma Merkezi’nden Prof. Florence Débarre, “Çevreden alınan numunelerle bu hayvanların DNA ve RNA hayaletlerini görüyoruz ve bu hayvanların kimileri [Covid virüsünün] bulunduğu tezgahlardalar,” diyor.

Cell mecmuasında yayımlanan araştırma sonuçlarında, virüsün pazarda ortaya çıktığı tezini destekleyen bulgular sıralanıyor.

Buna nazaran Covid virüsü ve taşımaya yatkın hayvanların tıpkı yerde olduğu tespit edildi; birtakım sürüntülerde hem hayvanın hem de koronavirüs genetik kodu birlikte gözlemlendi. Bunlar pazarın her yerine eşit bir biçimde dağılmamış; belli sıcak noktalarda toplanmıştı.

ABD’deki Scripps Enstitüsü’nden Prof. Kristian Andersen, “Tek bir tezgah seviyesinde bile, salgının yüksek olasılıkla kaynağının pazar olduğunu gösteren çok dengeli bir kıssa buluyoruz,” diyor.

Ancak, virüsle tıpkı anda birebir yerde olmaları hayvanların enfekte olduğunu kanıtlamıyor.

Getty Images Pazarda tespit edilen hayvanlar ortasında maskeli palmiye misk kedisi de vardı. Hayvan Sars virüsü salgınında rol oynamıştı.

Numunelerde en sık görülen hayvan, rakun köpeğiydi. Deneyler bu hayvanın Covid’i hem yakaladığını hem de bulaştırdığını göstermişti.

Pandeminin potansiyel kaynağı olarak tanımlanan öteki hayvanlar, 2003’teki Sars salgınıyla da ilişkilendirilen maskeli palmiye misk kedisi, beyaz bambu fareleri ve Malaya kirpileriydi. Virüsü yayıp yaymadıklarını görmek için deneyler yapılmadı.

Genetik tahlilin derinliği, pazarda hangi rakun köpek tiplerinin satıldığını belirleyebilmesini sağladı. Bu cinsler Güney Çin’de yaban hayatında daha yaygın olarak bulunuyordu. Bu, bilim beşerlerine bir sonraki adımda nereye bakacakları konusunda ipuçları veriyor.

‘Şüpheye mahal bırakmayacak halde kaynağı hayvanlar’

Araştırma takımı ayrıyeten pazarda bulunan viral numunelerin genetik kodunu pandeminin birinci günlerinde hastalardan alınan numunelerle karşılaştırdı. Viral numunelerdeki çeşitli mutasyonlar incelemek de ipuçları sağlıyordu.

Numuneler, Covid’in pazarda birden çok sefer ortaya çıktığını ve hayvanlardan insanlara iki potansiyel yayılma olayı yaşandığını gösteriyor lakin kanıtlamıyor.

Araştırmacılar, bunun, salgının pazar dışında bir yerde başlayıp pazarda güçlenmesinden fazla pazarın köken olduğu fikrini desteklediğini söylüyor.

Bilim insanları ayrıyeten mutasyonları virüsün soy ağacını oluşturmak ve geçmişine bakmak için kullandı.

Prof. Andersen, “Pandeminin ve pazardaki salgının başladığına inandığımız vakitler örtüşüyor, birebirler,” diyor.

Araştırmalarına nazaran pandeminin birinci günlerinde görülen koronavirüsün tüm genetik çeşitliliği pazarda bulunuyordu.

Arizona Üniversitesi’nden Prof. Michael Worobey, “Bu büyük, gür evrimsel ağaçtaki küçük bir kısım olmaktan fazla, pazardaki genetik dizilimler ağacın tüm kollarına yayılmış durumda, bu da genetik çeşitliliğin aslında pazarda başladığıyla dengeli,” diyor.

Bu çalışmanın, erken olaylar ve pazarla irtibatlı hastaneye yatışlar üzere öteki datalarla bir ortaya geldiğinde, Covid’in kökeninin hayvansal olduğuna işaret ettiğini söyledi.

Prof. Worobey, “Şüpheye mahal bırakmayacak halde bu türlü ortaya çıktı” dedi ve bilgiler göz önüne alındığında öbür açıklamaların “oldukça hayali, saçma senaryolar” gerektirdiğini belirtti.

“Bence şimdiye kadar ispatların ne kadar güçlü olduğu konusunda bir takdir eksikliği vardı,” diye ekledi.

Pandemi laboratuvarda mı ortaya çıktı?

Laboratuvar sızıntısı teorisi, virüsün koronavirüsleri uzun müddettir inceleyen Vuhan Viroloji Enstitüsü’nden (WIV) kaynaklandığını savunuyor.

Bu yer pazar yerinden otomobille 40 dakika uzaklıkta. ABD istihbarat ünitelerinden, kazara yahut kasıtlı bir sızıntı olup olmadığını araştırmaları istenmişti.

Haziran 2023’te, sürece dahil olan tüm kurumlar, salgının hem sızıntı hem hayvan kökenli olma ihtimalinin makul olduğunu açıkladılar.

Ulusal İstihbarat Kurulu ve öbür dört kurum, olası kaynağın hayvanlar olduğunu söyledi. Federal Soruşturma Ofisi (FBI) ve Enerji Bakanlığı, laboratuvardan kaynaklanma ihtimalinin daha yüksek olduğunu savunmuştu.

Getty Images Çin’in Hubei eyaletindeki Vuhan Viroloji Enstitüsü yerleşkesi.

Prof. Andersen, “‘Laboratuvar hemen yakında, elbette laboratuvardı, aptal mısın?’ diye düşünen birçok şahsa nazaran bu en mümkün senaryo üzere görünüyor. Bu argümanı anlıyorum.”

Ancak, artık “pazarın gerçek merkez üssü” olduğunu ve “hatta o pazar içindeki noktaları” gösteren bol ölçüde bilgi olduğunu söylüyor.

Pandeminin kaynağı olabilecek hayvanları belirlemek, bilim insanlarının bir bu kökene dair daha fazla delil arayabilecekleri yerlere dair ipuçları sağlıyor.

Ancak, çiftlikler Covid’in birinci günlerinde hayvanlarını itlaf ettiği için artık bulunacak ispat kalmamış olabilir.

Prof. Worobey, “Büyük olasılıkla talihimizi kaçırdık,” diyor.

Analizde yer almayan Hong Kong Üniversitesi’nden Prof. Alice Hughes, araştırmanın “iyi bir çalışma” olduğunu söyledi.

“[Ancak] pazardaki gerçek hayvanlardan alınmamış sürüntü örnekleri olmadan daha yüksek bir katılık elde edemeyiz,” diye ekledi.

Cambridge Bulaşıcı Hastalıklar Eş Yöneticisi Prof. James Wood, çalışmanın pazardaki yaban hayvanları tezgahlarında salgının başladığına dair “çok güçlü kanıtlar” sağladığını söyledi.

Ancak, numunelerin pazar kapandıktan sonra toplandığı ve salgın muhtemelen haftalar evvel başladığı için sonucun kesin olamayacağını söyledi.

Prof. Wood, yaban hayvanların canlı ticaretini sınırlamak için “neredeyse hiçbir şey yapılmadığı” konusunda uyardı. “Virüslerin enfekte hayvanlardan denetimsizce bulaşmasının gelecekteki salgınlar için büyük bir risk oluşturduğunu” da ekledi.