Araştırmaya nazaran çok düşünmek pek de güzel değil

İnsanların ağır zihinsel uğraşları ekseriyetle nasıl yaşadığına yönelik bulgular, 5 Ağustos’ta Psychological Bulletin bilim bülteninde yayınlanan bir çalışmada ayrıntılı biçimde anlatılıyor.

Independent Türkçe’nin aktardığı haberde Hollanda’daki Radboud Üniversitesinde çalışan ve makalenin eş muharriri olan Psikolog Erik Bijleveld, bir açıklamada şöyle aktarıyor:

“Yöneticiler sık sık çalışanları, öğretmenler sık sık öğrencileri zihinsel çaba sarfetmeleri konusunda teşvik ediyor. Yüzeyde bu durum düzgün işliyor üzere görünüyor: Çalışanlar ve öğrenciler sık sık zihinsel istikametten şiddetli faaliyetleri tercih ediyorlar. Buradan, çalışanların ve öğrencilerin fazla düşünmekten keyif almaya yatkın olduğu izlenimine kapılabilirsiniz. Bizim elde ettiğimiz sonuçlar, bu kanının yanlış olacağını akla getiriyor: Beşerler çoklukla zihinsel uğraş sarf etmeyi hiç sevmiyor.”

Yeni çalışmada araştırmacılar, 29 ülkeden 4 bin 670 iştirakçiyi temsil eden 170 araştırma üzerinde bir meta tahlil yürüttüler. Bu bireyler ortasında üniversite öğrencileri, amatör atletler, mühendisler, öğretmenler ve askeri bir ortam ya da sıhhat kesiminde çalışan şahıslar vardı.

Araştırma kadrosu 358 farklı bilişsel misyonu incelendı. Bunlar ortasında bir golf vuruşu yapmak, yeni bir teknolojiyi kullanmayı öğrenmek, bilinmeyen bir ortamda gezinmek, bir sanal gerçeklik oyunu oynamak üzere faaliyetler var. Tüm çalışmalardaki iştirakçiler ne kadar efor sarf ettiklerini ve ne derecede rahatsızlık, hayal kırıklığı, meşakkat yahut gerilim yaşadıklarını rapor ettiler.

Araştırma ekibi tüm popülasyonlar genelinde bir faaliyet ne kadar çok zihinsel efor gerektiriyorsa, çalışmadaki o kadar iştirakçinin güzel olmayan hisler rapor ettiğini keşfetti.

“Bulgularımız, zihinsel uğraşın geniş çaplı popülasyon ve işlerde beğenilen olmayan hislere sebebiyet verdiğini gösteriyor” diyor Bijleveld:

“Mühendisler ve eğitimciler üzere uzmanların misyonlar, araçlar, arayüzler, uygulamalar, materyaller yahut talimatlar tasarlarken bunu akılda tutması kıymet taşıyor.”

Bijleveld’e nazaran dikkat çeken bir öteki bulgu da zihinsel uğraş ve olumsuz hisler ortasındaki bağ hâlâ değerli boyuttayken, Kuzey Amerika yahut Avrupa’da yürütülen çalışmalarla karşılaştırıldığında Asya ülkelerinde yürütülen çalışmalarda o kadar besbelli olmaması. Çalışmanın müelliflerine nazaran bu sonuçlar, zihinsel eforun caydırıcılığının bir bireyin öğrenme geçmişine bağlı olabileceğine yönelik genel görüşye uyuşuyor. Genelde Asya ülkelerindeki lise öğrencileri okul ile ilgili çalışmalarda Avrupa yahut Kuzey Amerika’daki öğrencilerden daha fazla vakit harcıyor ve hayatlarının erken devirlerinde daha yüksek düzeylerde zihinsel efora dayanmayı öğrenebiliyorlar.

Ayrıca gerçek dünyada yapılan değerli bir gözleme nazaran zihinsel istikametten şiddetli misyonlar güzel hissettirmese de beşerler bunları hala istekli olarak yapıyor.

“Örneğin milyonlarca insan neden satranç oynuyor? Beşerler aşikâr başlı faaliyetlerde zihinsel uğraş sarf etmenin mükafata yol açabileceğini öğrenebiliyor. Şayet satrancın yararları maliyetinden ağır basıyorsa, beşerler satranç oynamayı seçebilirler; hatta satrançtan keyif aldıklarını söylüyorlar” diyor Bijleveld. “Fakat beşerler zihinsel uğraş gerektiren faaliyetlerin peşinden gitmeyi seçtiklerinde, bunu yapmaları tekrar o zihinsel çabadan keyif aldıklarının göstergesi olarak düşünülmemeli. Tahminen de beşerler zihinsel istikametten uğraştırıcı faaliyetleri gösterdikleri gayrete karşın seçiyordur; gayret göstermeleri sebebiyle değil.”

İnsanlar güç şeyleri tekrar de yapmaya devam ediyorlar. Bunun bir sebebi de bir şey ne kadar gayret gerektiriyorsa, cinsimizin ona o kadar kıymet vermeye eğilimli olması. 2022 yılında yürütülen bir çalışmada ise bu durumun sebebinin, işi tamamlamak için gereken gayretin (sonucun değil) ödüllendirilmesinin, sonrasında mükafatsız bile olsa daha sıkıntı işleri teşvik etmesi olabileceği öne sürüldü.