Bakanlığın onarımından sonra ‘kaybolan kaledeki kültür varlıkları ve hayat alanı’, hâlâ tartışma konusu

Bodrum’un simgesi Bodrum Kalesi’ne karşıdan baktığınızda bile etkilenmemek elde değil. Ülkemizin liman kenti Bodrum’da 1402 yılında St. Jean Şövalyeleri tarafından Aziz Peter Kalesi ismiyle inşa edilen kale, 1960 yılından beri “Sualtı Arkeoloji Müzesi” olarak kullanılıyor. Geçmişte kaleye gidenler bilir tavus kuşları, bin bir çeşit bitkileri, binlerce yıllık ağaçları ve içinde bulunan Sualtı Arkeoloji Müzesi’yle tarihin sayfalarında ve fotoğraflarda yerini aldı kale. Zira bu saydıklarımın yerinde yeller esiyor.

Bugün bizleri “Modern Müze” ismi altında karşılayan kale, sabah erken saatte açılıyor. Bakanlığın sitesinden baktığınızda gece 22.00’ye kadar gezebiliyorsunuz. Lakin kaleye gittiğinizde 21.20’den sonra bilet kesilmiyor. Kapanış ise müze çalışanları tarafından saat 21.30 diye tanımlanıyor.

Restorasyondan evvel tekraren gezdiğim kaleye girdiğimde Sualtı Arkeoloji Müzesi’ni aradım yok, şövalyelerin yuvarlak masası yok, toplu mezar yeri yok, Roma gemisi replikası yok, İngiliz Kulesi’ndeki Ortaçağ Şölen Salonu yok… Sualtı Arkeoloji Müzesi’nde yer alan buluntular farklı ayrı kalelerin içinde sergileniyor. Batığın ve anforaların olduğu kısım için ise ayrıyeten 100 TL ödeme yapmanız gerekiyor. Hatırlayalım; Bodrum Kalesi üç yıllık onarım çalışmalarının akabinde 2020’nin haziran ayında ziyarete açılmıştı. Öncesinde “Muğla, Bodrum Kalesi Rölöve, Restitüsyon, Onarım, Teşhir-Tanzim ve Mühendislik Projeleri Yapımı” başlıklı proje, İzmir Rölöve ve Anıtlar Müdürlüğü tarafından ihale edilmiş, Muğla Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu tarafından da onaylanmıştı.

‘4 BİN YILLIK TARİHİ DOKUYU YOK ETTİLER’

1995 yılında Avrupa’da ‘Yılın Müzesi’ özel mükafatını alan kaledeki yenileme çalışmaları halkın ve sivil toplum kuruluşlarının reaksiyonlarına neden olmuştu. En büyük yansıyı veren ise Bodrum Sualtı Arkeoloji Müzesi’nin emekli müdürü Oğuz Alpözen olmuştu.

Telefon ile ulaştığımız Alpözen, Bodrum Kalesi üzerine üç kitap yazdım diyor ve ekliyor; “Kalede ne ağaç, ne havuz, ne de yaşayan müze kaldı. Tek bir çiçek bırakmadılar. Dünyanın en büyük amfora sergilemesinin yerinde yeller esiyor. Şapelin içindeki Süleyman Demirel’in çivisini çaktığı Roma gemisi replikasını söküp attılar. Dünyada birinci kez alttan ışıklandırılan Cam Sergisi’ni yok ettiler. Üç yılda yaptığımız su altı hafriyatını gösteren akvaryumu söküp attılar. Karyalı Prenses’in binasını kökten yıkıp yerine ucube bir stant yaptılar. Serçe Limanı Batığı’nın akibeti meçhul. En beğenilen yerlerden biri olan İngiliz Kulesi, Ortaçağ Şölen Salonu’nu yok ettiler. Alman Kulesi’nin orjinal sıvasını söküp attılar. Batı Hendeği’ndeki 500 yıllık Osmanlı duvarını yıktılar. Kulelerin özgün sıvalarını ve derzlerini hilti ile söküp akemiyle doldurdular. Hiçbir şey bırakmadılar. Meğer burada yapılan her şey bilimsel, konsey kararına dayanılarak yapılmıştı. Hiçbir şey Oğuz Alpözen’in hayalperestliğinin eserleri değildi.” diyor ve ekliyor; “Uluburun batığı, Karyalı Prenses Salonu, Serçe Limanı Batığı, İngiliz Kulesi, Kumandan Odası, Yılanlı Kule, Sikke Salonu, Anfora Sergilemesi, Doğu Roma Batığı artık hiç biri hiçbiri yok. 4 bin yıllık tarihin olduğu dokuyu, binlerce yıllık yapıtları iki yılda yok ettiler”.

‘ORİJİNAL YAPISINA GERİ DÖNDÜ’

Kalenin Onarımında Misyon Yapan Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Genel Müdür Yardımcısı V. Bülent Gönültaş’a sorduk.

Bodrum Kalesi’nde yüzyıllardır orada olan ağaçlar, çiçekler, toplu mezar ve Sualtı Arkeoloji Müzesi bugün neden yok?

Bodrum Kalesi’ne ilerleyen vakit içinde yani sonraki devirlerde orjinal yapısıyla buluşmayan beton yapılar inşa edilmişti. Etrafı ağaçlandırılmıştı lakin vakit içinde o ağaçlar hem surlara ziyan vermiş hem de orjinal imgenin dışına çıkmıştı.

Bizler onarım için oraya girdiğimizde sonradan eklenti halinde yapılan yapılar ortadan kaldırıldı, kale özgün haline döndü. Buluntuların yani yapıtların sergilendiği teşhir alanları ise hem kalenin hem de müzenin orjinal yapısına uygun yapıldı. Yıllar içinde konulmuş yapılar, ilgisi olmayan eklentiler eşyalar ve ağaçlar da kaldırıldı kale artık orjinal yapısına döndürüldü.

Gördüğüm kadarıyla evvelden Sualtı Arkeoloji Müzesi’nin içinde yer alan buluntular kalelerin içinde sergileniyor ve yapılan Su Altı Müzesi’ne girmek için ise ayrıyeten fiyat ödemek gerekiyor neden?

Ayrı bir alan olan ve ekstra fiyat ödenen Su Altı Müzesi için aslında biz önlem aldık. Çok değerli sualtı buluntularımaz var. Bu kısımda, hafriyattan çıkarılan buluntular süreçten geçirildikten sonra yepyeni amfoların sergilendiği yer. Orada ziyaretçi yoğunluğu ısı ve nem istikrarı ismine yoğunluğu azaltmak için fiyatlı yaptık. Zira daha çok kişinin gelmesi demek nem oranının artması demek. Yapıtın kondisyonunu korumak ismine fiyatlandırıldı. Benzerini Efes Antik Kenti’nde ve Kapadokya’da da yapıyoruz. Muhakkak bir ek gelir mantığıyla yapılmadı. Bunun dünyada benzeri örnekleri de var. Özel eserler için ziyaretçi kısıtlaması yapılır.

Kalenin içinde gezerken orjinal taşların üstüne ahşap yürüme yolları ve merdivenler yaptığınızı gördük. Bu yapılanlar orjinal taşlara ziyan vermiyor mu?

Yerlere yapılan tahta döşemeler doğal yer döşemelerine doğal yapıya muhakkak ziyan vermiyor. Aslında heyet kararları doğrultusunda yapılıyor. Bunlar portatiftir. Tabana yapı blokuna ziyan vermeyen bir uygulama. Birebir vakitte da ziyaretçilerin sıhhat açısından gereksinimlerini da karşılamak zorundayız.