British Museum’daki eserlerin kaçı ‘gerçekten’ İngiltere’ye ait: Türkiye üçüncü sırada

İngiltere ve Yunanistan başbakanları arasında kısa süre önce gerçekleşen görüşmede, İngiltere’nin Elgin Mermerleri olarak da bilinen Parthenon Heykelleri‘ni Atina’ya iade edip etmemesi gerektiği konusunda uzun süredir devam eden tartışmayı bir kez daha canlandırdı.

Keir Starmer ve Kyriakos Miçotakis arasında bu ayın başlarında yapılan görüşmenin ardından, Yunan hükümeti İngiliz mevkidaşının antik heykellerin iadesini artık engellemeyeceğine inandığı yönünde haberler ortaya çıkmıştı.

Ancak İngiltere eserlerin iadesi konusundaki tutumunun değişmediğini yineleyerek, kararın şu anda bulundukları British Museum‘a ait olduğunu belirtmiş ve ayrıca yasayı değiştirerek eserlerin kalıcı olarak kaldırılmasına izin verme niyetinde olmadığını da ifade etmişti.

‘Osmanlı’dan izin aldığını iddia etmişti’

Heykeller Atina’daki Akropolis’te bulunan Athena Tapınağı’nın M.Ö. 447 yılına kadar uzanan mermer süslemelerinden oluşuyor. 1800’lü yılların başında, İngiltere’nin Osmanlı Devleti Büyükelçisi Lord Elgin, Parthenon’da kalan heykellerin yaklaşık yarısının ‘korunması‘ için yerel yetkililerden izin aldığını iddia etmişti. British Museum’a nakledilen heykeller o zamandan beri İngiltere ve Yunanistan arasında önemli bir anlaşmazlık konusu olarak canlılığını koruyor.

Birtakım kimseler Lord Elgin‘in heykelleri bozulmaktan ve yok olmaktan kurtarmaya çalışan dürüst bir ‘Yunanperver‘ olduğunu iddia ederken, bazıları ise İskoç asilzadenin, İngiltere’nin o dönemdeki daha geniş sömürgeci hırslarının bir belirtisi olarak mermerleri gerçek vatanlarından çalan ‘açgözlü bir aristokrat‘ olduğunu dile getiriyor.

Söz konusu bu tartışma, Birleşik Krallık’ın çaldığı ifade edilen her şeyi iade etmesi halinde British Museum‘da hiçbir şey kalmayacağı iddialarının yanı sıra, Birleşik Krallık’ın tam olarak neleri kendi ülkelerine iade etmesi gerektiği konusunda daha geniş bir tartışmayı da beraberinde getiriyor. Ancak İngiliz yetkililer söz konusu bu iddianın abartılı olduğunu öne sürüyor ve müzedeki eserlerin büyük çoğunluğunun kendilerine ait eserler olduğunu savunuyor.

Türkiye bu iddiaları reddetmişti: ‘Arşivlerde yok’

Dönemin Britanya Krallığı Büyükelçisi Elgin‘in söz konusu eserleri yetkililerden ‘izin‘ alarak İngiltere’ye getirdiği iddialarına bir süre önce Türkiye’den yanıt gelmişti.

Türkiye Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Kaçakçılıkla Mücadele Dairesi Başkanı Zeynep Boz, böyle bir izin ya da fermanın arşivlerinde olmadığını açıklamıştı.

Çoğu eser İngiltere kökenli mi?

Yetkililer British Museum‘un çevrimiçi kataloğunda ülke etiketlerine göre yapılan bir aramada 650 binden fazla eserin İngiltere, İskoçya, Galler veya Kuzey İrlanda‘dan geldiğini ve en büyük kısmının İngiltere kökenli olduğunu vurguluyor.

Çevrim için veri tabanında yer alan bilgilere göre bugünkü Yunanistan’dan 65 bin 576 eser geldiği görülüyor.

British Museum, 2 milyondan fazla kayıt olmasına rağmen koleksiyonunun sadece yarısını çevrim içi olarak kataloglandığını ve Londra Bloomsbury’deki British Museum’da herhangi bir zamanda yaklaşık 80 bin objenin halka açık olarak sergilendiğini dile getiriyor.

British Museum bu hususa ilişkin ise, “Birçok durumda, en son araştırmalar henüz eklenmedi. Hatalar ve eksiklikler olacaktır ancak bir nesne hakkında her zaman yeni bilgiler bulunabileceği hususu göz önüne alındığında Müze, verileri ‘tamamlanıncaya’ kadar saklamak yerine yayınlamayı tercih etmektedir. Sadece kişisel ve hassas bilgiler saklı tutulmuştur” cümlelerini kaydetmişti.

Müzenin en büyük önemli eserleri başka ülkelerden

Her ne kadar İngiltere’nin müzeye hacim olarak en büyük katkıyı sağlayan ülke olduğu ifade edilse de müzenin en dikkat çekici eserlerinin en tartışmalı olanlar olduğu ve denizaşırı ülkelerden gelme geldiği bir hakikat olarak karşımıza çıkmaktadır.

Müzenin öne çıkan eserleri arasında Halikarnas Mozolesi (Türkiye) Büyük Ramses’in Büstü (Mısır) ve Rosetta Taşı (Mısır) yer alıyor.

Özellikle Rosetta Taşı üzerindeki hiyeroglifler, Mısır Demotik yazısı ve Antik Yunanca sayesinde, hiyerogliflerin çözülmesine olanak tanıyarak arkeoloji dünyasında çığır açmıştır

Rosetta Taşı‘nın 1700’lerin sonunda Napolyon Bonapart‘ın Mısır Seferi sırasında bulunduğuna inanılırken Fransız askerlerin kazı yaparken ‘tesadüfen‘ bu levhayı keşfettiği ve daha sonra Napolyon‘un yenilgisinin ardından 1801’de İskenderiye Antlaşması uyarınca İngilizlere teslim edildiği belirtiliyor.

Öte yandan Mısır, British Museum‘un Rosetta Taşı‘nı iade etmemesinin ‘Mısır’a karşı Batılı kültürel şiddetin‘ bir sembolü olduğunu söyleyerek taşın iadesini talep ediyor.

Buna ek olarak Nijerya da aralarında kraliyet kıyafetleri ve kişisel süs eşyalarının da bulunduğu bir grup heykelden oluşan Benin Bronzları‘nın iadesini talep ediyor. Tarihi 16. yüzyıla kadar uzanan bu eserler, 1897’de İngiliz güçlerinin işgali sonrasında Benin’den götürülmüştü. Nijeryalı yetkililer eserlerin ‘yağma‘ olduğunu ve British Museum’daki güvenliklerine bakılmaksızın ‘ait oldukları topluluklara‘ iade edilmeleri gerektiğini dile getirmişti.

British Museum, Benin City’deki Kraliyet Sarayı ile ‘olumlu ilişkileri‘ olduğunu ve Nijerya ile görüşmelere açık olduğunu dile getiriyor.

Aynı zamanda Etiyopya da kadehler, silahlar, mücevherler ve tabotlar (kutsanmış sunak tabletleri) gibi litürjik nesneleri içeren Maqdala Koleksiyonu‘nu geri istiyor. Bazı eserler Etiyopya’ya iade edilmiş olsa da 1868 yılında İngiliz askerleri tarafından yağmalanan diğer eserler halen İngiltere’de bulunuyor. British Museum, tabotlarla ilgili uzun vadeli hedefinin ‘onları Büyük Britanya’daki bir Etiyopya Ortodoks Kilisesi’ne ödünç vermek ve burada din adamları tarafından kendi gelenekleri çerçevesinde bakılmalarını sağlamak’ olduğunu belirtiyor.

Eserlerin menşe ülkelerine iadesi konusu Avrupa’da yalnızca British Museum‘un başını ağırtmıyor. Avrupa’daki pek çok müze sömürge dönemlerinde yasadışı yollarla alındıkları gerekçesiyle uzun zamandır bu ithamlar ile karşı karşıya kalıyor.

Öte yandan British Museum geçtiğimiz yıl, aralarında mücevher ve yarı değerli taşların da bulunduğu yaklaşık 2 bin eserin kayıp olduğunun ortaya çıkması ve hatta bazılarının internette satışa sunulmasıyla daha da büyük bir tartışmayla karşı karşıya kalmıştı.

İngiliz medyasına konuşan yabancı uzmanlar, müzenin ‘utanç verici bir durum‘ olduğu için bu konuyla ilgilenmediğini belirtirken, olayın ortaya çıkışının 9. gününde Müze Müdürü Hartwig Fischer istifa etmişti.

Fischer, iddiaların 2021’de önlerine geldiğini ancak o zaman ciddiyetle konuya eğilmediklerini itiraf etmişti.

Çalıntı haberleri ülkeleri harekete geçirmişti

Çalıntı haberlerinin ardından Kültür ve Turizm Bakanlığı Kaçakçılıkla Mücadele Dairesi Başkanı Zeynep Boz, Dışişleri Bakanlığı aracılığıyla müzeye mektup yollamıştı.

Mektupta, çalıntı haberlerinin ardından müzedeki Anadolu eserlerinin durumu hakkında bilgi talep edilirken, bunların Türkiye’ye iadesi istenmişti.

Türkiye dışında Çin de British Museum’daki Shang, Zhou, Wei ve Jin gibi hanedanlara ait yaklaşık 23 bin eseri resmi yazıyla talep etmişti.

Çin’in talep mektubunda, “British Museum koleksiyonunda bulunan yaklaşık 8 milyon eser, İngiltere dışından geliyor ve büyük çoğunluğu uygunsuz yollardan hatta ahlaksız yollarla elde edilmiş durumda” ifadeleri yer aldı.