‘Bu savaşı ABD çıkardı, Avrupa’ya zarar verdi. Avrupalıların Trump’ın bitirmesini istemesi lazım’

“Aslında olanı biteni Münih Güvenlik Konferansı öncesi yayınlanan 151 sayfalık rapor açıklıyor. Yani o raporun başlığı çok kutupluluktu. Bu yaşananlar da çok kutupluluğun sonuçları. Avrupa ile Amerika’nın arasında da geleneksel transatlantik ilişkilerin çelişkilere dönüştüğü, çelişkilerin de gittikçe daha uzlaşmaz niteliğe doğru evrilmeye başladığı bir süreçteyiz. Münih Güvenlik Konferansı’nda Avrupa-Amerika tartışmasının zemininde üç temel konunun olduğu görüldü. Bunlardan birincisi ve medyada en çok yer alanı; Amerika’nın saldırganlığı olarak yorumlandı; JD Vance, ‘İfade özgürlüğünüz, demokrasiniz, bunların hepsi zayıflıyor’ dedi. Birinci tartışma noktası buydu. İkinci tartışma noktası kuşkusuz Trump’ın vergileri. İlk başkanlık döneminde Çin’e bir ticaret savaşı başlatmıştı, ama Trump sadece hasımlarına değil müttefiklerine de bu ticaret savaşını uyguluyor, Avrupa’ya da yeni tarifeler üzerinden tehditleri var. Bu da Avrupa ile Amerika arasında ikinci sorunlu alanı oluşturuyor. Üçüncü sorunlu alan ise Ukrayna’da bir barış masası olasılığı ve bu barış masasında Avrupa’nın olup olmayacağı tartışması. Bunlar Münih Güvenlik Konferansı’nda Avrupa ile Amerika arasında iyice su yüzüne çıkan çelişmelere işaret ediyor.”

“Avrupa-Amerika arasında ilk çelişme; Avrupa’da ‘JD Vance’in saldırganlığı’ diye karşılanan açıklaması. JD Vance’i bir kenara bırakıp Avrupa’da ifade özgürlüğü, demokrasi zayıflıyor mu diye bir program yapıyor olsak ikimizin de muhtemel yanıtı bu olacak. Çünkü Ukrayna savaşını bir milat olarak alırsak o tarihten bu yana Avrupa’da aydınlanmanın dibine kibrit çakan iki büyük gelişme oldu. Birincisi: Rusya karşıtlığını öyle bir noktaya götürdüler ki Rus eserlerinin sahnelenmesini önlemekten tutun da Tolstoy’un Dostoyevskilerin sansürüne kadar. Bu tuhaf bir ifade özgürlüğü ve demokrasinin erozyonuydu. O dalga biterken Filistin’de soykırım başladı. İsrail’e karşı tepkiler var. Anımsayın; Avrupa üniversitelerinde Filistin’e destek verenlerin birtakım sloganlarını anti-siyonist bulup bunu cezalandırmaya kadar giden, okuldan atmalara kadar giden, okul içinde etkinlik yapmayı yasaklayan bir anlayış ortaya çıktı. Bu da Avrupa’da ikinci dalga olarak ortaya çıkan ifade özgürlüğünün üstüne bir basınçtı. Üçüncüsü: sosyal medya mesajlarına yönelik çok fazla miktarda göz altıların olduğunu da görüyoruz. Dolayısıyla JD Vance söylediği için insanlara tuhaf geliyor ama bu bir realite. Avrupa’da ifade özgürlüğü ve demokrasi erozyona uğruyor durumda.

JD Vance bunları söylüyor ama Amerika’da durum çok mu farklı? Daha da beteri var. Anımsayın; aynı Filistin meselesi konusunda Harvard Üniversitesi’nden tutun da diğer üniversitelere kadar rektörlerin senatolara çağırılıp fırçalandığı, yönetim kurullarının Filistin’e destek eylemlerini engelleme baskısı altına sokulduğu bir süreç yaşandı. Orada da demokrasi ve ifade özgürlüğü konusunda sorunlar var.

Aslında toplamda Batı kampı içerisinde ifade özgürlüğü ve demokrasi konusunda sorunlar var. Dolayısıyla Vance’in açıklamalarında bu anlamda bir tuhaflık yok. Bir realiteyi dile getirmiş oldu. İkinci konu yani vergi meselesi; AB Komisyonu’nun başkanı, Avrupa’nın en tepesindeki isim Von der Leyen çok sert bir şekilde ‘Amerika bunu bize uygulamaya kalktığı anda biz de yanıt vereceğiz’ dedi. Avrupa’nın yanıtı ne olabilir? Aynı miktarda yanıt vermeleri mümkün müdür? Bunları önümüzdeki günlerde daha iyi göreceğiz. Ama Avrupa’nın canını yakmış gibi görünüyor, bu önemli.”

“Ukrayna masasına gelirsek şu bana hakikaten tuhaf geliyor; ‘Ukrayna masasında Amerika bizi satıyor, Putin ile anlaşıyor, Putin’e taviz veriyor ve biz yokuz’ diye şikâyet eden Avrupalı liderler var. Halbuki ben bir gazeteci olarak baktığımda şöyle düşünmeleri çok daha mantıklı gibi geliyor; ‘Bu savaşı son tahlilde Amerika çıkardı, Amerika’nın çıkardığı bu savaş Ukrayna’dan sonra en büyük zararı biz Avrupalılara verdi. Enerji krizine girdik, Rusya’dan ucuz enerji yerine Amerika’nın bize pahalıya sattığı LNG’leri alıyoruz. Bu nedenle ekonomimiz uzun yıllardır ilk defa daraldı, eksiye geçti. Avrupa’da en büyük araba fabrikaları bile kapanmaya yüz tuttu, enflasyon, işsizlik arttı. Dolayısıyla Amerika’nın kendisinin çıkardığı bu sorunu Amerika gitsin Putin ile çözsün, kim kime ne taviz veriyorsa da bizi ilgilendirmiyor. Alın bu sorununuzu çözün’ demesi lazım bence. Ama tersine Avrupalı liderler ‘Trump Putin ile neden ayrı görüşüyor, masada biz neden yokuz?’ diye feveran ediyorlar.

Burada bence Avrupa açısından sıkıntılı iki konu var. Birincisi: Avrupalı, özellikle Alman sanayi burjuvazisi ile bugünkü Alman siyasetçilerinin temsil ettiği AB liderliği arasında bir çelişki var. Sanayi burjuvazisinin çıkarları ile bu liderlerin söyledikleri çelişiyor. Bir yanı bu. İkincisi: Ukrayna meselesine bir Avrupa güvenlik mimarisi temelinde baktıkları zaman bu meselenin bir an önce çözülmesini isteyecekler. Çünkü en başından beri Amerika’nın bu savaşı kışkırtıyor olmasının temel nedeni de zaten Rusya’yı Avrupa’dan koparmak, Avrupa ile Rusya arasında Arktik Okyanusundan başlayarak Baltık Denizi, Doğu Avrupa, Batı Karadeniz ve Ege’den Doğu Akdeniz’e, Kıbrıs’a kadar uzanan, Kıbrıs’tan da İsrail’e bağlanan bir yeni demir perde kurmaya çalışıyor. Dolayısıyla bu Avrupa’nın güvenlik mimarisini bozuyor.”

“Tersine Avrupalı politikacıların Avrupa güvenlik mimarisinin sorunsuz bir şekilde inşa olması için bu barış masasının zaten bir an önce kurulmasını talep ediyor olması gerekiyor. Belki onların dönüp hiç değilse 2022’de Davos’ta Kissenger’ın söylediklerini hatırlamaları lazım; ‘Putin’in, Rusya’nın ezilerek yenilmesinin size hiçbir faydası olmayacak. Unutmayın, Rusya Avrupa’nın dört yüz yıldır parçasıdır ve bunu bir bütün olarak düşünmeniz lazım’ demişti. Tıpkı bugün Trump’ın söylediği gibi iki yıl önce de Kissenger bu savaşın ana gerekçesinin NATO’nun genişlemesi olduğunu söylemişlerdi. Kissenger da o dönem kibarca ‘Bu savaşı Kiev’in NATO üyeliği hevesi doğurdu’ diyor ama bu sadece Kiev’in hevesi değildi, Kiev’i o hevese yönlendiren de kuşkusuz Amerikalı diplomatlardı, turuncu darbeleri tam da bu hevesler oluşsun diye, bu hevese sahip insanlar iktidar olsun diye yapmışlardı. Dolayısıyla üç çelişkinin üçünün de çözümü özetle Avrupa’ya yarayan bir durum. Avrupa bu konuda Trump’a itiraz eden bir noktada değil, tam tersine ‘Bu işi Biden yönetimi başlattı, gel bu işi temizle’ demesi daha çıkarına gibi görünüyor.”

“Avrupa’da hala genel bir ‘beyaz efendi’ duygusunun izleri var. Macron’ların zaman zaman Napolyon göndermeli söylemlerinin ortaya çıkması, Avrupa’da cereyan eden o Slav karşıtı tutumların hepsi bu ‘beyaz efendi’ alışkanlığından gelen söylemler. Ama tabii bunların günümüzde çok yerinin olmayacağı bir dünya oluşuyor. Temel mesele bu. Avrupa’nın bütün bu meselelerin bu boyutundan kurtulup daha lokal ölçekte bakarak, çok kutupluluk temelinde ne yapacağını önüne koyması lazım. Artık yeni bir dünya kuruluyor. Bu yeni dünyada Avrupa soğuk savaş dönemindeki gibi yine Amerika’nın stratejisine eklemlenen, onun büyük Asya coğrafyası ile mücadelesinde koç başı rolünü mü üstlenecek, yoksa Çin’in, Rusya’nın, Hindistan’ın, Küresel Güney’in, BRICS’in yeni ağırlık merkezleri oluşturduğu bu yeni dünyada Amerika’dan daha stratejik özerklik kazanarak kendi başına bir merkez mi olacak? Avrupa’nın önündeki asıl tartışılması gereken bunlar. Ama bunların olmamasını sağlayacak birtakım işler oluyor. NATO bir eşitler kulübü değil, Amerika son tahlilde ne isterse o oluyor. Geçmişte Rasmussen’in genel sekreterliği, Finlandiya, İsveç bunların hepsinde Türkiye ‘hayır’ dedi. Son tahlilde ise Amerika’nın dediği oldu. NATO böyle bir örgüt. Bunu yıllardır anlatıyorum. Ama Münih Güvenlik Konferansı’nda ilk defa rastladığım bir şey oldu; NATO’nun Avrupalı genel sekreteri Avrupa’nın liderlerine ‘Trump sopası’ salladı. ‘Savunma harcamalarını yüzde ikinin üzerine çıkaracaksınız, taahhütlerinizi ben takip edeceğim, bizzat muhatabınız benim, gözüm üzerinizde, beni dinlemediğiniz takdirde bu kez Washington’daki o iyi adam sizi arayacak’ dedi. Bu acayip bir şey. Avrupalı bir NATO Genel Sekreteri Avrupalı liderleri Beyaz Saray’a şikâyet ediyor, Trump abisine şikâyet ediyor gibi tuhaf bir durum oluştu. Bu bile Avrupa’nın stratejik özerklik tartışmalarına yeniden dönmesi gerektiğine işaret ediyor. Bugünden yarına zor olacak ama yarın bir gün de Avrupa’nın yeniden Rusya’nın da dahil olduğu, Avrasya’nın bir güvenlik mimarisini birlikte düşünebileceği bir duruma ihtiyacı var. Ama ne yazık ki Avrupa’da bugün de Gaulle’ler yok. Bugün Avrupa’da Macron’ların, Scholz’ların, Von der Leyen’lerin, yani devlet adamı erozyonunun da yaşandığı bir süreç var. JD Vance’in azarlarını da yutup duracaklar.”

“Almanya’da iki Almanya, Avrupa’da da iki Avrupa var. Almanya’da bir Alman devletinin çıkarlarını savunan Almanya var, bir de Amerikan işgali altında, devlet aygıtlarının da bir Amerikan kumandasına dönüştüğü bir başka Almanya var. Bu iki Almanya her zaman çarpışıyor. Aynısı Avrupa için de geçerli. NATO zaten tam da bu iki yapılı durumları oluşturma aygıtıydı. Almanya’da özellikle istihbarat kurumları başta olmak üzere yerleşmiş Amerikancılık ve diğer Avrupa ülkelerindeki Amerikancılık bir ikinci Avrupacılık oluşturuyor. Bugün Avrupalı siyasi liderlerin Trump’a yönelik eleştirisi de bir eski tür Amerikancılık olarak ortaya çıkıyor. Biden’cılık yapmış oluyorlar aslında, başka Amerikancılık yapmış oluyorlar. Burada Gürcistan’ın Avrupa Birliği’ne üye olması ve hatta Ukrayna politikaları da başta olmak üzere hiçbiri Brüksel politikası değil aslında. Brüksel Washington’ın politikalarının arkasından sürükleniyor. Bu ne yazık ki Avrupa’nın henüz içinden çıkamadıkları bir durum. Putin’in ‘hepsi dizilecek’ demesi de bundan. Buna direnebilecek bir Avrupa liderliği henüz yok.

İkincisi: Putin’in 2007’deki konuşması Türkiye’de Genel Kurmay Başkanlığı’nın sitesinde tam metin yayınlanmıştı. Münih Konferansı’ndaki o konuşmanın özeti tek kutuplu dünyanın bittiğiydi. Putin bunu ilan etmişti. Şimdi Münih Güvenlik Konferansı’nın başlığı çok kutupluluk. Neyi anlatıyor? ‘Tek kutupluluk bitti’ diyor. 2007’de Putin’in söyledikleri artık Avrupa’nın da kabul ettiği bir gerçekliğe dönmüş oldu. Dolayısıyla burada Avrupa’nın Ukrayna, Gürcistan, Ermenistan politikasını bırakması lazım. Bunlar Amerikan politikası, Avrupa politikası değil.

Ukrayna savaşının daha ilk başında Saakaşvili yeniden Gürcistan’a gelmişti, Gürcistan üzerinden de Rusya’ya doğru ikinci bir cephe açma faaliyetine girişmişti. Son iki yıldır Gürcistan’da yaşanan bütün o hükümet çekişmeleri, Cumhurbaşkanı ile hükümet arasındaki rekabet, Avrupa’nın, Amerika’nın seçimleri tanımama girişimleri, bunların hepsi ikinci cephe girişimleri ile ilgili. Mevcut hükümet Amerika’nın ikinci bir cephe açma girişimlerinin belgelerini de yayınladılar. Dolayısıyla bir Ukrayna siyasetiyle Gürcistan siyaseti birbirini besleyen Rusya’yı hem Batı’sından hem Güney’inden vurmaya yönelik bir Amerikan projesiydi, Avrupa projesi değil. Önce bunu bir netleştirmiş olalım.”

“Türkiye açısından durum her zaman enteresan. Önce şunu saptayalım; Türkiye’nin genel mevcut dış politikası biraz Osmanlı’daki Abdülhamit’in dengeciliğini modern dönemin Abdülhamitçi bir dengecilik şeklinde götürmeye çalıştığı bir siyaset var. Kendisine Rusya ile iş birliği yaparak bölgesinde alan açan, ama bunu iş birliğini derinleşmek üzere kullanmak yerine Batı ile Amerika ile pazarlığında kullanan ama iki güçle böylesi sancılı bir denklemin içerisine girdiği için de bunu Avrupa Birliği ilişkileri ile dengelemeye çalışan bir Neo-Abdülhamitçilik var. Türkiye’nin zaman zaman çıkan ‘Avrupa Birliği stratejik hedefimizdir’ şeklindeki açıklamalarını bu yönelim içerisinde görülebilir.

Türkiye’yi yeniden silahlı gücü olması üzerinden Avrupa-Amerika arasında bir çelişki olunca ‘acaba mı?’ diye haritalara koyan anlayışlar var. Bunların tamamı mümkün değil. Türkiye hiçbir zaman Avrupa Birliği’nin üyesi olmayacak. Türkiye en fazla Avrupa Siyasal Topluluğu diye düşündükleri daha geniş Avrupa coğrafyası içinde değerlendirmeyi planlıyorlar. Bugün Türkiye için izledikleri mevcut temel politika Türkiye’yi Ortadoğu ile Avrupa sınırları arasında bir tampon ülke yapmak. Çünkü Avrupa açısında en önemli sorunlardan biri göç. Göç meselesi konusunda da Türkiye’ye verilmiş roller var ve Türkiye’yi bir tampon ülke olarak değerlendirmek istiyorlar.”

“Yeni bir çağ inşa olurken çok kutupluluk büyük kuvvetler dışında bölgesel kuvvetler de artık bu tip masalarda bulunma ihtiyacı duyuyor. Ama masa derdinin olmaması lazım. Bu mesele Ukraynalıların da zararına bir şekilde yürüyor. Bir avuç oligarkın çıkarları, onun siyasal temsilcilerinin Amerika ile irtibatlı çıkarları yüzünden Ukrayna halkını da mahvettiler. Bütün bu sorunların Ukrayna’nın, Rusya’nın yararına oradan hareketle bölgenin yararına ve elbette Avrupa’nın yararına çözümü gerekiyor. Bu bir fırsat. Trump’ın esas Çin ile rekabeti nedeni ile girmeye çalıştığı bu yeni yönelim bu bölgenin yararına olacaktır. Bunun desteklenmesi lazım. Masada yer kapma yerine önce masanın ayaklarının ortaya çıkmasını sağlamlaştıran bir politik hat izlenmesi gerekiyor.”