Bundan tam 55 yıl evvel dünyayı değiştiren bir an yaşandı! L ve O harflerinden sonra sistem çöktü… ‘Bardağı yangın hortumuyla doldurmak gibiydi’

Soğuk Savaş’ın doruğa çıktığı yıllardı… Charley Kline ve Bill Duvall isimli iki genç mühendis, dönemin en iddialı teknolojik deneylerinden biri üzerinde çalışıyordu. 21 yaşındaki Kline, California Üniversitesi’nde (UCLA) yüksek lisansını yapıyordu. 29 yaşındaki Duvall ise Stanford Araştırma Enstitüsü’nde (SRI) sistem programcısıydı.

İkili kısa ismi ARPANET olan Advanced Research Projects Agency Network yani İleri Araştırma Projeleri Dairesi Ağı üzerinde çalışıyordu. ABD Savunma Bakanlığı tarafından finanse edilen bu projenin gayesi, telefon çizgilerine bağlı kalmadan direkt bilgi paylaşımı yapmayı sağlayacak bir ağ kurmaktı. Bu sistem “paket anahtarlama” ismi verilen bir bilgi dağıtım metodunu kullanıyordu.

İnsan hayatının tahminen de her istikametini değiştirecek bir teknolojinin birinci testi yapılıyordu. Fakat sistemin çalışabilmesi için öncelikle giriş yapmak gerekiyordu.

Kline, UCLA’in 3420 numaralı Boelter Hall odasının yeşil duvarları ortasında klavyesinin başına oturmuş California eyaletinin öbür ucundaki bilgisayarında çalışmakta olan Duvall’e bağlanmak için bekliyordu. Bir yandan da telefonda konuşuyorlardı. Kline daha “L-O-G-I-N” (giriş) yazamadan telefondan Duvall’in sesi geldi: Sistem çökmüştü.

Bu kusur sayesinde, 1969 sonbaharında Kline’ın Duvall’e gönderdiği birinci ileti “L-O” harfleri oldu.

YAŞADIKLARI ANIN ÖNEMLİNİ FARK ETMEMİŞLERDİ BİLE…

İkili çeşitli ayarları gözden geçirip, ilişkiyi 1 saat kadar sonra tekrar kurdu ve nihayetinde bu birinci çöküş, elde edilen dev muvaffakiyetin yanında devede kulak kaldı. Fakat ne Kline ne de Duvall yaşadıkları anın değerinin farkındaydı. Kline, “O sırada yaptığımız şeyin büyüklüğünü idrak edebilmiş değildim. Yalnızca sistemi çalıştırmaya çabalıyorduk” dedi.

Bu tarihi anın üzerinden tam 55 yıl geçti. Yarım asrı aşkın vaktin akabinde internet sayesinde dünya, cebimizde taşıdığımız küçücük bir kara kutuya sığar hale geldi. Dikkat süremizin değerli bir kısmını domine eden internet, hayatın en tüm ögelerine temas eder oldu.

BBC, internetin icadının 55’inci yıldönümü vesilesiyle Kline ve Duvall’e o gün yaşananları ve sonrasını sordu.

ARPANET’in mümkün olmasını sağlayan bilgisayarları anlatabilir misiniz? Çok büyük ve gürültülü makineler miydi?

Kline: Devrin standartlarında epeyce küçük bilgisayarlardı. Aşağı üst buzdolabı büyüklüğündeydiler. Soğutma pervaneleri biraz ses yapıyordu lakin Sigma 7 bilgisayarımızın pervanelerine kıyasla sessizdiler. Önde yanıp sönen ışıklar, Arayüz İleti İşleyici’yi (IMP) denetim eden düğmeler ve yazılımı yüklemeye yarayan bir kâğıt bant okuyucu vardı.

Duvall: Bugün büyük bir konserde kullanılan tüm ses ekipmanlarını taşıyacak kadar büyük bir rafın üzerindeydiler. Üstelik bir akıllı kol saatinin işlemcisine kıyasla binlerce, milyonlarca hatta milyarlarca kat daha güçsüzdüler. Hey gidi günler hey…

L-O harflerini yazmaya başladığınız anı anlatır mısınız?

Kline: Bugünkü internet sitelerinin ve öbür sistemlerin bilakis, bir terminali SRI sistemine bağladığınızda rastgele bir şey yazmazsanız hiçbir şey olmuyordu. Bir programı çalıştırmak istiyorsanız evvel “login” yazıp giriş yapmanız gerekiyordu. Akabinde sistem size kullanıcı isminizi ve şifrenizi soruyordu.

Ben terminale bir karakter girdiğimde, terminalim bunu SDS Sigma 7 bilgisayarı için yazdığım programa gönderiyordu. O da bunu bir ileti formatına çevirip Arayüz Bildiri İşleyici’ye gönderiyordu. SRI’ın sistemi bu bildirisi alıp lokal bir terminalden gelmiş üzere işliyor ve karakterin “yankısını” terminalde yine üretiyordu. Bu noktada Bill’in kodu bu karakteri alıp bir bildiri haline getiriyor ve IMP’ye gönderip UCLA’ye dönüyordu. Ben bunu aldığımda, terminalimde yazıcıdan çıkıyordu.

Bu süreçleri yaparken Bill’le telefondaydık. Ona L harfini yazdığımı söyledim, kendisine ulaştığını söyledi ve birebir şeyi o da yaptı. Ona L’nin yazıcıdan çıktığını söyledim. Akabinde O harfine bastım. Yeniden sıkıntısız çalıştı. G’ye bastığımda Bill bana sistemin çöktüğünü ve beni birazdan arayacağını söyleyip telefonu kapattı.

Duvall: UCLA sistemi Charlie L-O harflerini girdikten sonra G-I-N geleceğini öngörmediğinden SRI bilgisayarına bir kusur bildirisi gönderdi. Bildirinin ne olduğunu tam olarak hatırlamıyorum lakin bundan sonra yaşananlar ağ temasının o güne kadar görülmemiş bir süratte olmasından kaynaklanıyordu.

Normal temas suratı saniyede 10 karakterken ARPANET saniyede 5.000 karaktere kadar gönderebiliyordu. Bu bildirinin UCLA’den SRI bilgisayarına gönderilmesi, saniyede yalnızca 10 karakter bekleyen girdi tamponuna çok fazla yük bindirdi. Bir bardağı bir yangın hortumuyla doldurmak üzereydi. Ne olduğunu kısa mühlet içinde keşfettim, tampon boyutunu değiştirdim ve sistemi yine kurdum. Bu da aşağı üst 1 saat sürdü.

Bunun tarihi bir an olabileceğini farkında mıydınız?

Kline: Hayır, o sırada katiyen farkında değildim.

Duvall: Pek sayılmaz. SRI’da yaptığımız çalışmalar bağlamında atılmış bir adımdı. Lakin projenin genelinin büyük bir tesiri olacağına inanıyordum.

Samuel Morse, 1844’te birinci telgraf bildirisini gönderdiğinde “Tanrı ne yaptı” üzere dramatik bir cümle kullanmıştı. Artık o güne dönebilseniz siz de daha çarpıcı bir cümle muharrir mıydınız?

Kline: Değerinin farkına varmış olsaydım elbette. Fakat biz o sırada yalnızca sistemi çalıştırmaya çabalıyorduk.

Duvall: Hayır. Bu pek çok oynak kesimi olan çok karmaşık bir sistemin birinci testiydi. Bu kadar karmaşık bir şeyi birinci testinde çalıştırabilmek, başlı başına dramatik bir olaydı.

Mesaj gönderildiğinde ortam nasıldı?

Duvall: İkimiz de kendi bilgisayar laboratuvarlarımızda yalnızdık. Çok fazla emeğin sonucunda bu türlü başarılı bir birinci test yapabildiğimiz için ikimiz de memnunduk. Ben testin akabinde yakınlardaki küçük bir yere gidip hamburger yemiş içki içmiştim.

Kline: Ben işe yaradığı için çok memnundum. Konuta gidip uyumuştum.

ARPANET’in nasıl bir şeye dönüşmesini bekliyordunuz?

Duvall: Ben SRI’da yaptığımız işi çok büyük bir vizyonun kesimi olarak görüyordum. Birbirlerine bağlı haldeki bilgi çalışanları problemlerini, müşahedelerini, dokümanlarını ve tahlillerini paylaşıyorlardı. Öngöremediğimiz şey bunun ticarileşmesiydi. Tıpkı formda toplumsal medya olgusunu ve bununla irtibatlı dezenformasyon salgınını da öngörememiştik. Lakin şunu belirteyim: SRI araştırmacılarından Douglas Engelbart, 1962 tarihli tezinde genel vizyonu tanımlarken, yaratmakta olduğumuz potansiyelin toplumumuzda çok esaslı değişimleri tetikleyebileceğini ve bu eserlerin kullanımının toplumda yaratabileceği problemlere karşılık bulacak araçların da eş vakitli olarak kullanılması ve adapte edilmesi gerektiğini belirtiyordu.

Bugün internetin hangi yanları size ARPANET’i hatırlatıyor?

Duvall: Engelbart’ın kümesi tarafından yaratılan büyük vizyonu kastederek, bugünün interneti o fikirlerin güçlenmiş halinin mantıksal evrimi. Elbette bunda birçok parlak ve yenilikçi kişi ve kurumun katkısı var.

Kline: Oburlarının kaynaklarını kullanabilme yetisi. Bir internet sitesini kullandığımızda yaptığımız şey bu. İnternet sitesinin, programlarının, özelliklerinin imkânlarını kullanıyoruz. Ve alışılmış ki e-posta.

Yönlendirme ve çoklu yol kavramını yaratan büyük oranda ARPANET oldu. Bu sayede bir bağlantı yolunun işe yaramaması durumuna karşı güvenilirlik kazandı. Ayrıyeten çoklu yolları tıpkı anda kullanarak bağlantı suratlarının artmasına müsaade verdi. Bu kavramlar internet için de geçerli oldu.

ARPANET’in irtibat protokollerini geliştirirken çeşitli sıkıntılar keşfettik. Bu nedenle protokolleri tekrar tasarlayıp güzelleştirdik. Buradan alınan dersler de internete yansıdı. İnternet temasının temel standardı olan TCP/IP hem ağları kendi ortalarında birbirine bağlamak hem de performansı, güvenilirliği ve daha birçok şeyi uygunlaştırmak için geliştirildi.

Bu yıldönümü size neler hissettiriyor?

Kline: Karışık hisler. Şahsen ben değerli olduğunu lakin biraz abartıldığını düşünüyorum. ARPANET ve ondan doğanlar çok kıymetli şeyler fakat benim için bu yıldönümü pek çok olaydan bir tanesi. Bu yıldönümünden daha çok ben ARPA’nın Network’ü kurma ve gelişimini desteklemeyi sürdürme kararının değerli olduğunu düşünüyorum.

Duvall: İnternet üzere bir şeyin çıkış noktasını hatırlamak beğenilen ancak en değerli şey o vakitten bu yana yapılan ve interneti dünya toplumlarının kıymetli bir modülüne dönüştüren dev çalışmalar.

Modern interneti domine edenler devletin araştırmacıları ya da akademisyenler değil, dünyanın en büyük şirketlerinden birkaçı. İnternetin dönüştüğü şey hakkında neler düşünüyorsunuz? En fazla telaş duyduğunuz şey ne?

Kline: İnterneti günlük hayatlarımızda kullanıyoruz ve çok kıymetli. Yokluğunu hayal etmek çok sıkıntı. İnternetin bu kadar açık olmasının ve bir devlet tarafından denetim edilmemesinin yararlarından biri, çevrimiçi alışveriş, bankacılık, oyunlar, haber siteleri, toplumsal medya üzere pek çok yeni fikrin geliştirilebilmesi. Fakat internet hayatımızda çok kıymetli bir yere sahip olduğu için berbat niyetli faaliyetlerin de gayesi pozisyonuna geldi.

Sürekli olarak verilen ödünleri duyuyoruz. Mahremiyet kaybı çok büyük düzeylerde. Bana sorarsanız büyük şirketler haddinden fazla güçlü. Lakin gerçek devanın ne olduğundan emin değilim.

Duvall: Ben tek bir bünyenin interneti domine etmesinin çok tehlikeli olduğunu düşünüyorum. Siyaset yönetiminde ve seçimlerde dezenformasyonun gücünü gördük. Tıpkı vakitte şirketlerin toplumsal normların istikametini etkilemedeki ve yetişkinlerin ve genç yetişkinlerin formasyonundaki gücünü de gördük.

Kline: Benim en çok korktuğum şeylerden biri yanlış bilginin yayılması üzerineydi. İnsanların “İnternette gördüm” cümlesini sarf ettiğini kaç defa duydunuz. Yanlış bilgiyi yaymak her vakit mümkündü fakat konutlara broşürler göndermek, panolara ilanlar, televizyona reklamlar vermek masraflı bir işti. Artık bunlar ucuzladı ve kolaylaştı. Üstelik milyonlarca şahsa ulaştığı için tekrarlanıyor ve olgu muamelesi görüyor.

Bir başka endişem da internete taşınan kritik ehemmiyete sahip sistemlerin sayısı arttıkça bu sistemlerin kapanması ya da sorun yaşaması durumunda önemli aksamalar olmasının kolaylaşması. Yalnızca bağlantı sistemlerinden değil, bankacılıktan, elektrik su üzere hizmetlerden, ulaştırmadan vs. bahsediyorum.

Duvall: Gücü çok büyük fakat Engelbart’ın 1962’deki ikazına kulak asmayıp internetin gücünü toplumsal tesirini yönetmek için tesirli bir biçimde kullanmadık.

İnterneti herkes için daha düzgün bir yer haline getirmek için ARPANET’te çalıştığınız devirden aldığınız dersler var mı?

Kline: İnternetin açıklığı yeni deneylere ve yeni kullanımlara müsaade veriyor lakin denetim eksikliği de ödünlere yol açabiliyor. ARPA, ARPANET’in denetiminin bir kısmını elinde tutuyordu. Bu sayede her şeyin çalıştığından emin olabiliyor, hangi protokollerin gerektiğine dair karar verebiliyor, site isimleri ve öteki problemlerle başa çıkabiliyorlardı.

İnternet Tahsisli Sayılar ve İsimler Kurumu (ICANN) bu idareyi kısmen sürdürmekle birlikte, nasıl ilerlenmesi gerektiği ve ABD’nin çok aşırı denetim sahibi olup olmadığına dair milletlerarası uyuşmazlıklar yaşandı. Fakat yeniden de ağı işler halde tutabilmek için bir nebze olsun denetime gereksinim var. ARPANET nispeten küçük olduğundan, dizaynda, protokollerde ve başka başlıklarda deneyler yapabiliyorduk. Bunu artık yapmak epeyce güç olacaktır.

Duvall: Yapay zekâ ve yapay zekânın internete giren herkese erişebilmesi nedeniyle bir uçurumun eşiğindeyiz. İnternet erken devirlerinde çok büyük bir patlama yaptı ve çok süratli büyüdü. Bu büyüme kısmen toplumsal hasara yol açtı. Şu an yapay zekâ bu eşikte ve internetten ayrılabilir durumda değil. Yapay zekâyı bir varoluşsal tehdit olarak görmek mantıksız değil. Şu an vakit bu durumun getirebilecekleri kadar tehlikelerini de görme vakti.

BBC’nin “‘We were just trying to get it to work’: The failure that started the internet” başlıklı haberinden derlenmiştir.