Deniz Berktay ile Kuzeyden Notlar: Sorunun ne kadar farkındayız?

Ukrayna parlamentosu, geçen salı Rus Ortodoks Kilisesi’nin Ukrayna’daki varlığının yasaklanmasını öngören yasa tasarısını kabul etti. Zelenski de bu kararı onayladı. Ayrıyeten bu mevzuda atılacak adımları, Fener Patriği Bartholomeos ile görüştü (Yasa tasarısının onaylanmasından kısa müddet evvel de Kiev’e Fener’den bir heyet gelmiş ve Ukraynalı yetkililerle bu mevzuyu görüşmüşlerdi). 

Önceden yazdığımız üzere Ukraynalıların büyük kısmı, Ruslar üzere Ortodoksluk mezhebine bağlı olmakla birlikte Ukrayna’daki Ortodokslar en önemli iki cemaate ayrılıyor: Büyük kısım (savaş koşullarına rağmen) Moskova Patrikhanesi’nin Ukrayna koluna mensup. Bir öbür cemaat ise Fener Patrikhanesi’nin himayesinde. Ukrayna 1991’de bağımsız olduktan sonra kimi milliyetçi rahipler, Moskova’dan ayrılarak kendi kiliselerini kurduklarını ilan etmişti. Fakat bu cemaatler, 2018’e kadar dünyadaki öteki Ortodoks kiliseleri tarafından tanınmamıştı. Ancak 2018’de Fener Patrikhanesi, ABD’den de aldığı dayanakla Ukrayna’nın Rus Ortodoks Kilisesi’nin alanına değil, kendisinin manevî alanına girdiğini ilan etmişti. Ukrayna, hem Rusya hem de Rus Ortodoks Kilisesi açısından büyük değer taşıdığı için de Fener’in bu kararı, Moskova’nın Fener’le bağlantıları koparmasına neden olmuş ve Ortodoks dünyasındaki en büyük bölünme meydana gelmişti. 

Rusya’nın 2022’de Ukrayna’ya saldırmasından sonra Ukrayna’da Rusya’yla ilişkili her şey düşman olarak görülmeye başladı. Bu, bir taraftan olağan zira Ukrayna, kendisini istilacı bir güce karşı savunuyor. Fakat başka taraftan da Rusya’yı çevrelerken Ukrayna’yı üs olarak kullanmak isteyen Batı’daki savaş yanlısı çevreler, bu savaştan yararlanarak Ukrayna toplumunu dönüştürmeye evvelce Doğu ile Batı’nın kesiştiği bir yer olan Ukrayna’yı Batı’nın ileri karakolu haline getirmeye çalışıyor. İşte Rus Ortodoks Kilisesi’nin Ukrayna Kolu’nun yasaklanması, bu gayretlerin da bir eseri. Zelenski idaresi, son ana kadar, bu türlü bir adım atmaktan kaçınmıştı. Çünkü Ukrayna’da en büyük cemaate sahip bu kiliseyi hem de savaş devrinde yasaklamak riskli. Dahası, Zelenski devlet başkanı seçilirken ona oy verenlerin büyük kısmı bu kilisenin cemaatinden. O nedenle Zelenski’nin partisinin milletvekilleri, kapatılan Rus yanlısı partilerin milletvekillerinin de takviyesiyle bu hususun parlamento gündemine gelmesine mani oluyordu. Ama radikal Batı yanlısı ve milliyetçi çevrelerin -ve muhtemelen Batı’nın dabaskısı sonucunda Zelenski idaresi, bu tasarıyı onaylamak zorunda kaldı. Artık daha evvelden Moskova’dan ayrıldığını ilan eden ama bu ilanı samimi bulunmayan cemaatin Rusya’yla alakasını kestiğini kesin olarak ispatlamak için 10 aylık mühleti var (Gerçi 10 ay sonraki memleketler arası ortam nasıl olur, muhakkak değil). 

Bunlara bakıp “Bu, onların kararı. Bize ne?” demeyelim. Çünkü Rus Kilisesi’nin boşluğunun Fener’le doldurulmaya çalışılması, Fener’in bu savaş vesilesiyle Doğu Avrupa’da tesirini arttırması, tıpkı iki ay evvel İsviçre’deki barış konferansında gördüğümüz üzere devlet üzere hareket etmesine ve Lozan düzenlemelerine daha kolay baş tutmasına yol açacaktır. Mevzuyla ilgilenenlere Cumhuriyet Kitapları’ndan çıkan “Rusya Batı Çatışmasında Fener Rum Patrikhanesi” isimli kitabımı tavsiye ediyorum. 

[email protected]