‘Depreme dirençli kentler oluşturmazsak büyük kayıplar vermeye devam ederiz’

Türkiye 6 Şubat 2023 sabahına acı bir haberle uyandı: Saat 4.17’de Kahramanmaraş merkez olmak üzere etraf vilayetleri de etkileyen 7,7 büyüklüğünde bir zelzele meydana gelmişti. Bu sarsıntıdan 9 saat sonraysa büyüklüğü 7,6 olan yıkıcı ikinci sarsıntı gerçekleşti. Kahramanmaraş, Hatay, Adıyaman, Diyarbakır, Şanlıurfa, Gaziantep, Kilis, Adana, Osmaniye, Malatya ve Elazığ’da İçişleri Bakanlığı’nın açıklamasına nazaran 53 bin 537 kişi hayatını kaybetti, 107 bin 210 kişi yaralandı. On binlerce insan evsiz kalırken kentler enkaza dönüştü. Ortadan iki yıl geçti. Zelzeleden etkilenen kentlerde güzelleştirme süreçleri devam ediyor, insanların yaraları sarılmaya çalışılıyor. Pekala, Türkiye yeni bir sarsıntıya hazır mı? İki yılda ne üzere tedbirler aldık? ‘Bir zelzele ülkesi olduğumuzun’ ne kadar farkındayız? Tüm bunları Bilim Akademisi üyesi ve yerbilimci Prof. Dr. Naci Görür’le konuştuk.

◊ 6 Şubat’ın üzerinden iki yıl geçti. Böylesi bir felaketin tekrar yaşanmaması için gerekli çalışmalar yapılıyor mu?

Depremler dünyanın yaşadığını gösteriyor. Dünyanın nabız atışı, kalp atışı üzere; fakat meyyit gezegenlerde, gökcisimlerinde sarsıntı olmuyor. Kıymetli olan sarsıntılardan en az ziyanla çıkabilmek. Lakin 6 Şubat’tan bugüne zelzele açısından çok kıymetli gelişmeler olduğunu ve ülke genelinde ‘depreme dirençli kentler yaratma’ konusunda temel çalışmaların yapıldığını düşünmüyorum. Yapılan çalışmalar daha çok yaraları sarma eğiliminde. Sarsıntıya dirençli kentler oluşturmadıkça kayıplar devam edecektir. Devlet, hükümet, lokal idare ve halk bir ortaya gelmeyince bu işi becermek mümkün değil. Bir ortaya gelip ülkemizi zelzeleye dirençli hale getirmeliyiz.

◊ Depreme dirençli kent ne demek? Bunu nasıl sağlayabiliriz?

Orta ve büyük sarsıntılardan sonra sarsıntısı asgarî hasarla atlatan, yine ayağa kaldırmanın kolay olduğu kent demektir. Bunu nasıl sağlayacağız? Öncelikle devletimizin zelzele stratejisini kökünden değiştirmesi gerek. Stratejiyi kabul etmek için de evvel şunu kabul etmeliyiz: “Türkiye bir zelzele ülkesidir.” Her sarsıntıda on binlerce insanımızı kaybedemeyeceğimize nazaran strateji değişikliğiyle ülkemizi sarsıntıya karşı dirençli yapacağız. Bir bölgeyi dirençli hale getirmek için her şeyden evvel üzerinde bulunduğu fayın özellikleri araştırılmalı. Bir zelzele durumunda kent bileşenlerine nasıl ziyan vereceği ortaya koyulmalı. Sarsıntı gelmeden evvel de bu bileşenleri sarsıntıya nasıl hazırlarız kademesine geçilmeli. Kentin mikrobölgeleme çalışması yapılmalı.

◊ Mikrobölgeleme çalışması neye fayda?

Bir kentin karelajlarına ayrılması (kareleme) demektir. Mesela kenti kilometrede bir,
500 metrede bir karelajlara ayırdınız,  karelerin ortasına da en az 30 metrede
bir sondaj yaptınız. O sondajın her birinde jeoloji, jeofizik, topografik, hidrojeolojik çalışmalarını detaylı olarak yapıp karotlar alırsınız. Karotları sonra laboratuvarda incelersiniz. Akabinde kentin yeraltı haritalarını üretirsiniz. Böylelikle tehlike haritalarını çıkarırsınız. Zelzele dalgalarının davranışını, o kentin yeriyle nasıl bütünleştiğini, nasıl yavaşladığını, nasıl suratını arttırdığını, ne kadar yıkıcı olduğunu, her şeyini o çalışmalar verir. Belediye başkanı da nereye ne kadar konut yapılacağını, nereye yapılmayacağını; nerede kaç katlı konut olacağını, nerede katların az olacağını; nereye çelik meskenler, nerede beton konutlar yapılacağını, nereye hiç bina yapılmayacağını ve nerenin yeşil alan olacağına ait kararları mikroverilere nazaran verir.

İSTANBUL’DA TSUNAMİ

◊ 6 Şubat’ın çabucak akabinde DAF’ın (Doğu Anadolu fay hattı) Adana Havzası’nda gerilim birikimi olduğunu ve bölgede yeni sarsıntılar olabileceğini belirtmiştiniz…

6 Şubat’ın sonraki günü “Adana’ya dikkat” dedim. Sebebi de harekete neden olan fayın bir levha hududu olması. Doğu Anadolu fayı; Arap, Anadolu ve Afrika levhası ortasındaki hudut. 53 bin kişiyi öldüren fay da bu fay. Bilimin öngörüsü olan bir şeyi söyledim. Bu fay, Maraş’a kadar gelip Maraş’tan Adana Havzası’na gerçek devam ediyor, saçaklanıyor. Büyük bir Maraş sarsıntısı olduktan sonra sarsıntısı Adana’ya transfer ediyor. Hakikaten dedim ki; 6 Şubat sarsıntılarından sonra Doğu Anadolu’da Kayseri, Sivas, Adana, Mersin hatta Kıbrıs’a dikkat etmek lazım. Hatta Adıyaman-Hakkari ortasına kadar o bölgelerde gerilim yüklendi.

◊ Birkaç gün evvel Bursa’da 4,1 büyüklüğünde bir sarsıntı meydana geldi. Şiddeti nispeten az, yıkıcı olmayan sarsıntıların orta ara olması fay sınırlarında biriken gücün azalmasını sağlıyor mu?

Hayır, bu türlü bir şey yok. Birtakım fayların hareketi zelzelenin o bölgedeki tansiyonunu azaltsa da çoğunlukla tansiyonu arttırır.

◊ Marmara Bölgesi’nde 7,5 büyüklüğünde zelzele beklediğinizi söylediniz ve İstanbul’da anlık sarsıntı olma mümkünlüğünün yüzde 47 olduğunu belirttiniz. İstanbul sarsıntıya hazır mı?

İstanbul’da sarsıntı dirençli çalışmalar gereğince yapılmıyor. Fakat hiçbir şey yapılmıyor da değil. Sistematik olarak yapılması gerekenler çok büyük. Mümkün bir sarsıntıda Avrupa Yakası, Asya Yakası’na oranla daha fazla hasar görecek. Sebebi yer. İki yakada kıyı  ve dolgu bölgelerinde zelzelenin şiddeti, ivmesi, suratı da fazladır. Yıkım da fazla olacaktır. İstanbul’da Adalar’da, kıyılarda tsunami çok tesirli olabilir.

◊ Olası bir Marmara zelzelesinde öteki hangi vilayetler etkilenecek?

Denize yakın vilayetler bu zelzeleden az yahut çok etkilenecektir. Çok etkilenecekler ortasında İstanbul, Gebze, Kocaeli, Yalova var. Güneydeki alanlar; Tekirdağ, Bursa, Edirne. Yani bu bölgedeki tüm yerler etkilenecek fakat derecesi farklı. Denize yakın, Marmara’ya yakın yerler; Tekirdağ, Yalova, İstanbul, Silivri, Bursa-Gemlik… Bu yöreler çok daha fazla etkilenecek. Çanakkale, Balıkesir, onlar da etkilenecek lakin az. Fakat unutmamak gerek ki, sarsıntıya hazırlık illa sarsıntı nereye vuracak diye olmamalı. Her halükârda kentini zelzele dirençli, köyünü zelzele dirençli yapacaksın.

‘HALKI KORKUTMAK İÇİN DEĞİL, EĞİTMEK İÇİN YAPMALI’

◊ Deprem ülkesi Japonya çok yüksek şiddetlerde sallanmasına karşın halkı hiçbir şey olmamış üzere gündelik hayatına devam ediyor. Bizim de sarsıntı korkusu olmadan yaşayabilmemiz bir gün mümkün olacak mı?

Bu fakat eğitimle mümkün olabilir. Japonya’da anaokulundan ölünceye kadar halkı sarsıntı konusunda bilinçlendiriyorlar. Bizim de bunu yapmamız lazım. Okullarda ders vermemiz, anlatmamız, bilgilendirmemiz lazım. Otobüslerde, metrolarda, reklam panolarında zelzeleye hazırlıklı olmakla ilgili içerikler paylaşılmalı. Bunu halkı korkutmak için değil, eğitmek için yapmalı. Halk zelzele konusunda kültüre sahip olursa korkmaz.

◊ Gece ansızın telefonunuz çaldığında korkuyor musunuz? “Eyvah! O gün, bugün” diyor musunuz?

Önemli kayıplar olmadıkça gece beni aramıyorlar. Lakin bazen oluyor, telefonum çalıyor. Akşam 8, 9… Biri arıyor. Malatya’dan, Gaziantep’ten, köyden, kasabadan… “Hocam ben buradan taşınmaya karar verdim, hangi mahalleye taşınayım” diye soruyor bana. Bunu bilmek mümkün değil elbette lakin her birinin korkusunu anlıyorum. Üzmeden, kırmadan bir yanıt veriyorum.

‘PARTİLERÜSTÜ OLMAM GEREK’

◊ ‘Deprem’ dediğimizde herkesin aklına birinci siz geliyorsunuz, bu durum gündelik hayatınızı nasıl etkiliyor? Mesela sokakta yürürken beşerler karşınıza çıkıp sorular soruyor mu?

Çok oluyor bu ancak ben bundan mutluyum. Yani üzüldüğüm, yorulduğum, bunaldığım, kızdığım vakitler da oluyor. Lakin ben halkımla iç içe ve çok samimi olduğum için bu durumdan mutluyum. Bana kızmıyorlar. Mesela bazen toplantılarda vatandaşlara parmağımı sallayıp “Sizler bu yanlışı yapıyorsunuz, kaçak göçek yapmayın” diyorum. Gülüyorlar, alkışlıyorlar, seviyorlar beni. Zira halkın dışında, halka doruktan bakan biri değilim. Ben halkımı seviyorum. “Halkım ölmesin” diyorum. Siyaseten ayırmıyorum. Kanısı, rengi, ırkı ne olursa olsun bütün insanları insan olduğu için seviyorum. Ve onların zelzele bahsiyle ilgilenmeleri de beni şad ediyor.

◊ Bir orta siyasete gireceğiniz konusu da konuşuluyordu, doğruluğu var mı?

Bazı partilerden teklifler geldi fakat asla düşünmüyorum. Dediğim şuydu: “Deprembilimci olarak ben şayet siyasete girersem karşıma kitleleri alıyorum demektir. Zira benim söylediğim karşı partiden olanlara ulaşmayacaktır. Onlar her söylediğimi kendi partimin hudutları içinde alacaklardır. Münasebetiyle benim sesimi duymayacaklardır. Benim, sesimi bütün insanlarıma duyurabilmem için partilerüstü olmam gerekir. Beni anlayışla karşılayın.” Herkes de bu kararımı anlayışla karşıladı.

◊ Yöneticiler size danışıyor mu, fikirlerinize başvuran devlet kurumları var mı?

İstanbul Su ve Kanalizasyon Yönetimi (İSKİ) önerdiğim kimi uygulamaları hayata geçiriyor. Mesela Japonya’dan esnek borular almak suretiyle İstanbul’da içme suyu şebekesi altyapısında birtakım değişiklikler yapıldı. Yine İSKİ Genel Müdürlüğü telaffuzlarım üzerine Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü’yle görüştü. Sarsıntıda yıkılacak birtakım barajların güçlendirilmesi için. Ve bu tarafta çalışmalar yaptı.