Derimizdeki bakteri ve mikropları neden sevmeliyiz?

Vücudumuzun yüzeyinde milyarlarca bakteri, mantar ve virüs yaşıyor. Sağlığımızda oynadıkları yaşamsal kıymetteki rolü ise yeni anlamaya başlıyoruz.

Derimiz çeşitli organizmalarla dolu. Cildinizin rastgele bir santimetrekaresine gereğince yakınlaştığınızda, burada 10 bin ila bir milyon bakteri yaşadığını görürsünüz yani bedenimizi saran derimiz mikroorganizmalarla dolu bir ekosistemle kaynıyor. Bu kulağa biraz iğrenç geliyor değil mi?

Ya da nitekim o denli mi? Derimizdeki mikrobiyotanın (floranın) sağlıklı kalmamızda kıymetli bir rol oynadığını ve öteki şaşırtan yararları olduğunu gösteren deliller giderek artıyor.

Bağırsak mikrobiyomunun, yani bağırsaklarımızı mesken tutan mikrop ekosisteminin değeri biliniyor. Bakteri, mantar, virüs ve öteki tek hücreli organizmaların, diyabetten astım ve hatta depresyona kadar çok sayıda hastalıkta kıymetli bir rol oynadığı kabul ediliyor.

Ancak artık derimizdeki mikro otostopçuların da en az bu kadar yararlı olabileceği anlaşılıyor. Bu organizmalar, bedenimizin yüzeyine yerleşecek kadar şanssız olan patojenlere karşı birinci savunma çizgisini oluşturuyor. Tıpkı vakitte günlük hayatta karşılaştığımız kimyasalların kimilerini parçalıyorlar ve bağışıklık sistemimizin gelişiminde değerli bir rol oynuyorlar.

Aslında, ağzımız ve bağırsaklarımızdaki inançlı, sıcak ve nemli ortama kıyasla, derimiz mikroorganizmalar için epey güçlü bir ortam.

İngiltere’deki Hull Üniversitesi’nde yara uygunlaşması konusunda ders veren Holly Wilkinson “Deri, bedenin öteki kısımlarına kıyasla, çok sıkıntı bir yer. Kuru, çorak ve dış tesirlere çok açık. Burada yaşayan bakteriler bu baskılarla başa çıkmak için milyonlarca yıllık bir evrim geçirdi” diyor.

Getty Images

Aslında bu ortak evrimleşme bizlere de çok sayıda yarar sağlıyor.

Tenimizin her kesitine mikroorganizma yerleşimi eşit halde dağılmıyor. Bakteriler yaşadıkları yer konusunda çok seçici olabiliyorlar. Ucunda pamuk olan bir çubuğu alnınız, burnunuz ya da sırtınıza sürdüğünüzde, bu bölgelerin kutibakteriyum ile dolu olduğunu görürsünüz. Bu küme bakteriler, deri hücrelerimizin cildimizin nemlenmesi ve bedenimizin en dış katmanının korunması için ürettiği yağlı salgıyla beslenmek üzere evrimleşti.

Sıcak ve nemli koltuk altınızdan bir örnek aldığınızda ise büyük ihtimalle çok sayıda stafilokok ve korinebakteriyum bulacaksınız. Ayak parmaklarınızın ortasında çokça propiyonibakteriyum cinsleri var. Bu çeşit bakterilerin kimileri çok sayıda başka bakteriyle birlikte peynir üretiminde da kullanılıyor.

Binlerce yıllık bir süreçte, bu mikroplar beşerlerle simbiyotik (ortak yaşar) bir bağ geliştirdi. Derimizde yaşayan bakteriler, mantarlar ve maytlar (akarlar) bedenimizin daima ürettiği güçlü besinlerden faydalanıyorlar. Lakin biz de derimizdeki mikroorganizmalara bağımlıyız. Zira bunlar, rekabete girerek daha ziyanlı, hastalıklara yol açan bakterileri püskürtmemize yardımcı olan faydalı tipler bunlar.

Wilkinson “Sadece orada zati tüm bu bakterilerin yaşıyor olması sayesinde, patojenlerin yerleşecek yer bulması çok sıkıntı oluyor. Gelen rastgele bir bakterinin sistemi yıkması gerekiyor ve bunun için de bu ortamda yaşamak için evrimleşmiş bakterilerle rekabete girmeleri gerekiyor” diyor.

Getty Images

SAVAŞÇI BAKTERİLER

Derimizdeki bakteriler, potansiyel işgalcilerin büyümelerini engelleyen ya da direkt öldüren kimyasallar salgılayarak da savaş verebiliyor. Örneğin, stafilokok epidermidis ve stafilokok hominis yaşamak için hayvanlara ve insanlara bağımlı olan cinsler. Bu bakteriler MRSA enfeksiyonlarıyla kontaklı ve deri enfeksiyonlarının sık görülen bir sebebi olan ziyanlı stafilokok aureus’u engelleyen antimikrobiyal moleküller üretiyorlar.

Bazı uzmanlar ayrıyeten, bağırsak mikroorganizmaları üzere derimizdeki mikroorganizmaların da çocukluğumuzda bağışıklık sistemimizi “eğittiğine”, hangi gayelere saldırılacağını ve hangilerinin görmezden gelineceğini öğrettiğine inanıyor. Örneğin, derideki makul bakterilerin çeşitliliğiyle daha düşük alerji riski ortasında bir ilişki olduğu düşünülüyor.

Peki, derimizdeki mikroorganizmalar dünyasının hassas istikrarı bozulursa neler oluyor? Deri “disbiyozu” ismi verilen bu durum, atopik dermatit (bir cins egzama), gül hastalığı, sivilce ve sedef hastalığıyla ilişkilendiriliyor.

Kafa derimizdeki kepeklenme bile muhakkak bir tıp mantarla bağlı. Malassezia furfur ve Malazzezia globosa mantarları, oleik asit isimli bir kimyasal üretiyor. Bu kimyasal da baş derimizdeki stratum corneum hücrelerini bozuyor ve kaşıntılı bir enflamasyonu tetikliyor.

Ancak bu hastalıklarda, nedenin mikroorganizmaların kendisinin mi, yoksa hastalık sonucu mikroorganizmaların değişmesi mi olduğunu belirlemek sıkıntı.

Getty Images

YAŞLANMANIN ETKİSİ

En azından kısmen derideki makus bakterilere bağlanabilecek bir öteki olgu da derideki yaşlanma. Yaşlandıkça derimize yaşayan bakteri cinsleri değişiyor. Yaşlandıkça enfeksiyonlara karşı koruyan ve cildi nemli tutan “iyi” bakteriler azalıyor ve ziyanlı patojenik bakterilerin düzeyi yükseliyor. Bu durum da deri güzelleşmesini etkiliyor.

Wilkinson “Daha yaşlılarda yağ üretimine yardımcı olan bakteri tiplerinin azalması yüzünden deri daha kuru oluyor. Deri bütünlüğünü azalttığından, bu da deri enfeksiyonları riskini artırıyor” diyor.

“Kötü” bakteriler, yaraların uygunlaşmasını de olumsuz etkileyebiliyor. Pennsylvania Üniversitesi’nden Dermatoloji ve Mikrobiyoloji Profesörü Elizabeth Grice’ın yaptığı araştırma, deri mikroorganizmaları olmayan farelerin derilerindeki yaraların güzelleşmesinin çok daha uzun sürdüğünü tespit etti.

Kronik, güzelleşmeyen yaralar her dört diyabet hastasından birini ve 65 yaş üzeri her 20 bireyden birini etkileyen ve ömrü riske atan bir durum.

Bazı araştırmalarda, deri mikroplarının yaraların güzelleşmesinde yarar sağlayabileceği tespit edildi.

Hatta derideki mikroorganizmaların, bizi ultraviyole ışınlarının olumsuz tesirlerinden koruyor olabileceğini gösteren birtakım deliller da var. UV radyasyonu deriyi tesiri altına alınca DNA’ya hasar verebiliyor. Fakat deri hücrelerinin kendisinde bir müdafaa sistemi var.

Manchester Üniversitesi’nden dermatoloji profesörü Catherine O’Neill,

“Deri hücrelerindeki üreme duruyor ve deri hasar gören DNA’yı tamir etmek için bir dizi denetime girişiyor. Tamir edilmezse, deri hücreleri kendilerini öldürüyor” diyor.

Getty Images

Ancak O’Neill geçtiğimiz günlerde yaptığı bir araştırmada, mikroorganizmalar deriden çıkarıldığında, deri hücrelerinin DNA hasarı olsa bile bölünmeye devam ettiğini buldu.

“Açıkçası bu tümörlere karşı hakikaten değerli bir müdafaa sistemi. Mikroorganizmaların bunun büyük bir modülü olduğu da açık.”

Peki, derimizdeki makûs bakterileri bir biçimde yeterli bakterilerle değiştirerek sıhhatimizi güzelleştirebilir miyiz?

Bu mümkün. Lakin bunu yaparak derinizdeki mevcut mikroorganizma topluluğunu yok etmeniz gerekiyor ki bu da, antibiyotiklere direnç üzere diğer problemler yaratabilir.

Derimizdeki mikroplar yaşadığımız etraftan çok etkileniyor. Münasebetiyle etrafımızdaki dünyanın derimizdeki bakteri, mantar ve virüs çeşitliliğine nasıl bir katkı verdiğini değerlendirmeliyiz. Hatta kullandığımız kozmetik eserleri bile derimizin mikroorganizma dünyasını değiştirebilir.

Bazı şirketler, deriye “probiyotikler” ya da direkt bakteriyel proteinler ve yağlar uygulayarak düzgün bakterileri besleyebileceğimize inanıyor. Bunun ne kadar tesirli olduğuna dair çok az delil var ve bunların farklı deri bakterileri istikrarını değiştirebileceğine dair işaretler de kelam konusu.