Dünyayı bekleyen büyük tehlike: Global nükleer savaş

ABD Savunma Bakanlığı (Pentagon), 24 Nisan’da ABD’nin Ukrayna’ya ‘uzun menzilli’ ATACMS füzeleri tedarik edildiğini duyurdu. Çabucak akabinde Birleşik Krallık Savunma Bakanlığı, Mayıs ayı ortalarında Ukrayna’ya çok sayıda uzun menzilli Storm Shadow seyir füzesi tedarik edildiğini açıkladı.

Başlarda bu füzelerin, sırf “Ukrayna topraklarındaki Rus birliklerine karşı kullanılması” kaidesi koşuluyordu. Birleşik Krallık Savunma Bakanı Ben Wallace, Avam Kamarası’nda yaptığı konuşmada, “Füzeler, Ukrayna’nın topraklarındaki Rus güçlerini geri püskürtmesine imkan tanıyacak” tabirlerini kullanmıştı.

Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski, 22 Eylül’de CNN’e yaptığı açıklamada, füzelerin ‘Rus topraklarındaki hedeflere’ karşı kullanılmasını içeren bir ‘zafer planı’ndan bahsetti. Zelenski’nin bu mevzuyu, 24-30 Eylül tarihleri ortasında gerçekleştirilecek 79. BM Genel Kurulu’nda ABD Başkanı Joe Biden ile konuşması bekleniyordu.

ABD ve İngiltere, şimdilik bu talebe onay vermeyeceklerini söylüyor, Zelenski de “ABD’nin tavrını değiştireceğine dair işaretler olmasına karşın şimdi onay almadıklarını” söylüyor.

ATACMS füzeleri

Öte yandan, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin geçen hafta yaptığı açıklamada, uzun menzilli füzelerin Rusya’ya karşı kullanılması halinde, “ABD ve NATO müttefikleriyle savaş halinde olacakları” konusunda uyardı.

Biden idaresinin, bu füzelerin Rusya’daki askeri amaçlara karşı kullanılması talebini ‘gözden geçiriyor olması’ bile tehlikeli bir eşikte olduğumuza işaret ediyor. Çünkü ATACMS ismi verilen bu füzelerin menzillerinin 300 km olduğu biliniyor. Bu durum Ukrayna Silahlı Kuvvetleri’ne, ‘uzaktaki Rus amaçlarını vurmak için kritik bir yetenek’ sağlıyor. 

Bugün Rusya topraklarında, ATACMS füzelerinin menzilinde olabilecek en az 200 askeri hedef mevcut. Bunlar ortasında askeri birliklerden, hava üslerine, yakıt ve silah depolarına, hatta Rostov‘daki Rusya Güney Askeri Bölge Karargahı’na kadar birçok stratejik amaç var.

Böylesi bir adımın kısa, orta ve uzun vadeli tesirlerini; ‘bölgesel savaşı büyütme’ ve ‘küresel savaşı tetikleme’ potansiyelini göz önünde bulundurularak derinlemesine tahlil edeceğiz.

KISA VADEDE ASKERİ VE SİYASİ SONUÇLAR

Bu hücumlar kısa vadede, Rusya’nın savunma stratejilerini tekrar gözden geçirmesine ve sert misillemelerde bulunmasına neden olabilir. Burada kıymetli olan nokta, Ukrayna’nın Rusya’yı stratejik olarak geri püskürtüp püskürtmeyeceği değil, Rusya’nın mümkün reaksiyonunun hangi düzeyde olacağıdır. Zira bu cevap, ‘insani durum’ üzerinde belirleyici olacaktır.

Askeri açıdan bakıldığında ise bu durum, Ukrayna’daki sivil ve askeri altyapının daha da ağır bir formda amaç alınmasıyla sonuçlanabilir.

Çatışmaların tırmanması ayrıyeten, Ukrayna’nın Batı’dan daha fazla takviye talep etmesine neden olacaktır. Fakat bu dayanakların denetimsiz bir halde artması, NATO ittifakı içinde çatlaklara yol açabilir. Bu noktada Macaristan’ın karşı tavrını; Almanya ve Slovakya’nın, Ukrayna’nın NATO üyeliğine koyduğu şerhi düzgün hatırlamak gerekir.

Ayrıca, böylesi bir adımın elbet Rus siyasetinde de kıymetli yansımaları olacaktır. Uzun menzilli füze hücumları, Rus topraklarına yönelik ‘yaşamsal bir tehdit’ olacağından, Rus toplumunu ‘varoluşsal bir savaş’ algısı etrafında birleştirmek hiç de güç olmayacaktır.

Bu da Rusya’nın, daha geniş çaplı askeri harekâtlar için gerekli kamuoyu dayanağını almasını kolaylaştırabilir.

ORTA VADEDE BÖLGESEL İSTİKRARLAR VE GÜVENLİK İKİLEMLERİ

Ukrayna’ya uzun menzilli füze tedarikinin orta vadede bölgesel istikrarları de etkileyeceği açıktır. Ukrayna’ya sağlanan bu kritik dayanak, Rusya ve etraf coğrafyalarda güvenlik kaygılarını artıracaktır. Hasebiyle, bölgedeki öbür ülkelerin güvenlik algıları da bu gelişmelerden derinden etkilenecektir.

Finlandiya, Estonya, Letonya, Litvanya, Belarus, Polonya, Slovakya, Macaristan, Moldova ve Romanya, bu tansiyondan direkt etkilenecek bölge ülkeleri ortasındadır. Belarus, Rusya’nın askeri müttefiki olarak bu sürece daha fazla müdahil olabilir. Bu durum, Doğu Avrupa’da daha geniş bir cephe açılmasına yol açabilir. 

Moldova ise Ukrayna’daki çatışmanın kendi topraklarına sıçrama riskine karşı daha fazla savunma önlemi almak zorunda kalabilir. Bu da Transdinyester bölgesindeki çatışmanın yine alevlenmesine neden olabilir.

Bu şartlar altında, üstte ismi geçen ülkelerde güçlü bir savaş aksisi muhalefet ve kamuoyu baskısının oluşması da muhtemeldir. Sonuçta füzeleri sağlayan ABD ve Birleşik Krallık üzere ülkeler, ‘uzaklık’ avantajına sahipken, kelamı edilen Baltık ve Doğu Avrupa devletleri, olası bir bölgesel savaşın ön cepheleri pozisyonunda olacaktır.

UZUN VADEDE ‘KÜRESEL SAVAŞ’ TEHLİKESİ

Daha evvel de belirttiğimiz üzere, Ukrayna’ya sağlanan uzun menzilli füzeler ve bu füzelerin Rusya topraklarındaki askeri-sivil amaçlara karşı kullanımı, uzun vadede daha geniş çaplı bir savaşa ve beraberinde yaşanacak eşi gibisi görülmemiş bir yıkıma sebep olabilir. Çünkü ateşle oynamak kabilinden böylesi bir adım, Rusya’nın ‘nükleer caydırıcılık doktrininin faal hale gelmesiyle’ sonuçlanabilir.

Rus askeri doktrininde, ‘konvansiyonel savaşta varoluşsal bir tehdit algılandığında nükleer silah kullanma’ seçeneği bulunmaktadır. Bu da Avrupa’nın tamamını, hatta dünya genelini etkileyebilecek bir nükleer savaş riskini artırır.

Washington merkezli, Savaş Çalışmaları Enstitüsü‘nden George Barros‘un, ATACMS menziline giren Rus askeri maksatlarını ele alan interaktif haritası bu mevzuda etraflı bilgiler sağlamaktadır. Haritada, 26 Ağustos 2024 itibariyle ATACMS menzilinde yer alan Rus birlikleri ile askeri hava üslerinden oluşan 200’ü aşkın maksat açıkça görülüyor.

Burada kıymetli bir soru karşımıza çıkıyor: Ukrayna ne kadar ileri gidebilir?

Altı çizilmesi gereken şu ki, Rusya’nın varoluşsal tehdit algısı, Batı’nın hudutlu savaş konseptine uygun değildir. Batı’nın askeri ve diplomatik atılımları bu tehdit algısını hafifletmezse, Rusya’nın nükleer bir akına başvurması yalnızca bölgesel değil, global bir savaşın başlangıcı da olabilir.

Üstelik bu durumdan sırf Avrupa’daki güvenlik istikrarları değil, birebir vakitte küresel güç piyasaları, ticaret yolları ve ekonomik sistemler de ağır bir darbe alacaktır.

Rusya’nın doğalgaz ve petrol akışını durdurması, dünya genelinde enerji krizlerine yol açabilir. Çin ve Hindistan üzere büyük ekonomiler bu çatışmanın global yansımalarından direkt etkilenecektir. 

Özellikle Çin, Batı ile Rusya ortasında sıkışarak, kendi stratejik çıkarlarını yine kıymetlendirmek zorunda kalabilir.

TÜRKİYE’NİN YOLU VE TUTUMU

Çatışma alanının genişlemesi halinde, Karadeniz’de de tansiyonun artması mümkündür. O halde Türkiye’nin, başat devletler ortasında istikrar kurmayı öngören dış siyaset yaklaşımı böylesi bir durumdan nasıl etkilenebilir?

Türkiye, Rusya-Ukrayna savaşında coğrafik pozisyonu ve stratejik değeri nedeniyle, savaşın gidişatında hem bölgesel hem de global seviyede değerli bir aktör olmuştur. Ukrayna’nın uzun menzilli füzeler ile Rus topraklarını amaç alması halinde ise direkt, bölgedeki stratejik ve ekonomik çıkarlarını koruma yoluna gidecektir.

Bu çerçevede, Türkiye’nin kimi mecburiyetleri vardır. Bunlardan birincisi enerji arz güvenliği ve ticari dertlerdir. Türkiye, Karadeniz’de istikrar ve bölgesel ticaret yollarının güvenliği konusunda son derece hassastır. Çünkü Karadeniz, Türkiye için hem güç yolları hem de dış ticaret açısından stratejik bir değere sahiptir. Hasebiyle, savaşın genişlemesi, Türkiye’nin bu bölgedeki çok istikametli çıkarlarına büyük ziyanlar verebilir. 

Türkiye ayrıyeten, uzun vadede NATO’nun Rusya’ya karşı başlatabileceği geniş çaplı bir harekatın, yıkıcı bir ‘nükleer savaşa dönüşebileceği’ tasasını taşımaktadır. Çünkü bütün bu olaylar sonucunda Rusya, nükleer caydırıcılık kartını masaya sürebilir.

Bu durumda Türkiye, coğrafik olarak NATO ittifakı ve Rusya’nın tam ortasında yer alan bir ülke olarak bu tıp bir nükleer çatışmanın ön cephesinde yer alabilir.

Dolayısıyla Türkiye’nin çıkarına olan, savaşı genişletmek yerine diplomatik tahlilleri öncelemektir.

Türkiye’nin tavrına tesir edecek bir öbür kıymetli etken de Montreux Boğazlar Sözleşmesi‘dir ve bu kontrat, Türkiye için Karadeniz’de barışın teminatıdır. Türkiye, en makus senaryonun gerçekleşmesi halinde bile Montreux Mukavelesi çerçevesinde Karadeniz’deki askeri hareketliliği sonlu tutmayı ve tarafsızlık siyasetini korumayı tercih edecektir.

Kaldı ki, 2022 yılında Ukrayna ile Rusya ortasında müzakerelere konut sahipliği yapan Türkiye’nin, ‘İstanbul Süreci’ ismi altında yürüttüğü diplomasi, bölgesel bir güç olarak hem Batı’ya hem de Rusya’ya eşit aralıkta durma gayretlerinin tipik bir örneğidir.

BİR İHTİMAL DAHA VAR…

Friedrich Nietzsche, ‘güç istenci’ diskurunda, bireyler ve devletlerin daima daha fazla güç ve tesir arayışında olduğunu belirtir. Güç istenci, savaşın mantıksız bir biçimde büyümesine yol açabilir. Zira tehdit varoluşsal bir karaktere büründüğünde, her iki taraf da kendi varlığını korumak için kuralları fiilen ortadan kaldırabilir.

İrlandalı devlet adamı ve filozof Edmund Burke, bu noktada derin bir ikazda bulunur, “Güç ne kadar büyükse, istismarı da bir o kadar tehlikelidir…” O sebeple, gücün kimin elinde olduğu çok kıymetlidir.

Neden mi?

Kanada devlet televizyonu CBS‘te yayınlanan, “Ukrayna’yı Silahlandırmak” isimli belgeselde, Ukrayna yanlısı kâr maksadı gütmeyen bir kuruluş olan Blue-Yellow‘un kurucusu Jonas Ohman, “Ukrayna’ya gönderilen silahların sadece yüzde 30’unun cepheye ulaştığını” söylüyordu. Belgesel apar topar yayından kaldırıldı.

Interpol Genel Sekreteri Jürgen Stock ise geçen yıl Haziran ayında yaptığı bir konuşmada, Ukrayna’da kullanılan silahların, bölgedeki organize hata kümelerinin eline geçebileceğini ve oradan da doğal olarak karaborsaya düşeceğini söylüyordu ki kestirimi gerçekleşti. 

Ukrayna ordusundan Tuğgeneral Volodymyr Karpenko, ABD merkezli National Defense mecmuasına demecinde, teslim aldıkları tüm silah ve teçhizatın “neredeyse yüzde 50’sinin kayıp olduğunu” itiraf etti. 

Bu durumda, yakın gelecekte, terör örgütlerinin yanı sıra, gelişmiş silahlarla donanmış memleketler arası hata kümeleriyle da karşılaşabiliriz. Metropollerde, tıpkı GTA serilerinde olduğu üzere Javelin, Stinger, NLAW yahut MANPADS, hatta uzun menzilli balistik füzeler üzere gelişmiş sistemlerle müesses nizama meydan okuyan hata örgütleri ortaya çıkabilir.

Üstelik bu ihtimal, nükleer savaştan çok daha kısa bir mühlet içinde kapımızı çalabilir.

Sonuç olarak, tarih bize silahların sıkıntıları çözmek yerine daha büyük meseleler yarattığını acı deneyimlerle öğretmiştir. Ukrayna’ya uzun menzilli füze tedariki, bir askeri kazanımdan çok, küresel bir felaketin habercisi olabilir. 

Bu süreçte, akıl ve sağduyu ile hareket etmek, tüm insanlık için hayati bir ehemmiyet taşımaktadır.

Ukrayna Savaşı’nın başından bu yana Rusya, nükleer silah kullanma telaffuzunu tehdit olarak gündemde tutmakta, bu kapsamda Batı’nın Ukrayna’ya yardımlarını sonlandırmaya çalışmaktadır. Ukrayna’nın, Batı silahlarını Rusya topraklarında kullanmasının, nükleer silah kullanma ihtimalini artırıcı bir etki yaratması mümkündür.

Öte yandan global bir nükleer savaşa evrilebilecek ‘nükleer silah kullanma’ eşiği, fakat Rusya için yaşamsal bir tehdit olması durumunda aşılabilecektir. Nükleer silah kullanma kararı ise tamamen Rusya lideri Putin’in algıladığı tehdidin boyutuna ve konjonktüre bağlı ‘siyasi bir karar’ olacaktır.

Son devirde, bilhassa Ukrayna’ya sağlanan uzun menzilli füzelerin Rus topraklarına yönelik kullanımıyla ilgili tartışmalarla birlikte, daha fazla gündeme getirmelerine rağmen, Rusya’nın nükleer silah kullanmak için ne kadar hamasetli olacağı soru işaretidir.

Zira taktik nükleer silahların kullanımı, Ukrayna alanında büyük bir değişiklik yapmayacaktır. Stratejik nükleer silah kullanımı ise NATO’nun buna karşılık verme mümkünlüğünü gündeme getirecektir.