Hayvan Tarihi Ağı araştırma kümesi üyeleri yeni yasanın vicdani yanı olmadığını söyledi

İstanbul Bilgi Üniversitesi Tarih Kısmı öncülüğünde kurulan Hayvanât-Hayvan Tarihi Ağı” araştırma kümesi, tarih yazımına insan olmayan hayvanları dahil etmeyi, insan-hayvan bağlantısının farklı disiplinlerdeki görünümünü ortaya koymayı ve bu yolla daha eşitlikçi bir geçmişin ve geleceğin örülmesine hizmet etmeyi amaçlıyor.

Grubun çalışmaları üzerine sorduğumuz soruları, tarih kısmı öğretim üyesi Cihangir Gündoğdu, Deniz İnce, Ege Günalp ve İbrahim Can Usta yanıtladı:

Hayvan Tarihi Ağı’nı duyan herkes çok şaşırıyor. Nereden aklınıza gelen bu türlü bir araştırma kümesi kurmak?

Hayvan tarihi, insan olmayan hayvanların tecrübe ve hareketlerini tarihselleştirmeyi hedefliyor; hayvanların tarihi süreçlerdeki rollerini araştırıyor. Hayvanât, Aralık 2023’ten beri İstanbul Bilgi Üniversitesi bünyesinde resmi bir araştırma kümesi olarak faaliyetlerine devam ediyor. Ağ şimdiden pek çok farklı üniversite ve kurumdan araştırmacıların yer aldığı ve katkı sağladığı bir platforma dönüştü bile.

“Hayvan Tarihi” ne demek? Hayvanların tarihini nasıl, hangi kaynaklara ya da tecrübelere dayanarak yazıyorsunuz?

Hayvan tarihi, çıkış noktası olarak hayvanların insanlık tarihindeki rollerini, tecrübelerini ve tesirlerini inceleyen bir çalışma alanı. Beşerler ve hayvanlar ortasındaki vakit içindeki etkileşimleri ve bu bağlantıların toplumları, kültürleri, ekonomileri ve çevreyi nasıl etkilediğini anlamaya odaklanıyor. Buna ek olarak, daha yakın periyotlarda yapılan pek çok çalışma insan olmayan hayvanları tarihî özneler olarak da görebiliyor.

Hayvan tarihçileri tarihi failliğin ve tecrübelerin beşere has olmadığından yola çıkarak mevcut kaynakları yine pahalandırıyor, yeni teknolojiler ve yeni yollar yardımıyla üretilen yeni kaynaklardan yararlanıyorlar.

DAHA BÜTÜNSEL ANLAYIŞ

Hayvanların tarihini bilmek ne işimize yarayacak?

Hayvan tarihini incelemek, hayvanların insan toplumlarını ve etraflarını şekillendirmede oynadığı kıymetli rolleri vurgulayarak geçmişe dair anlayışımızı zenginleştirir. Tarihe daha kapsayıcı bir bakış açısı sunar, etik konuları teşvik eder ve muhafaza ve hayvan refahı alanındaki şimdiki hususlar hakkında bilgi verir. Hayvanları tarihî anlatılara dahil ederek dünyamıza dair daha derin ve daha bütünsel bir anlayış kazanırız.

Hayvanlar geride deneyimlerini aktaran evraklar bırakmadığına nazaran hayvan odaklı tarih nasıl yazılabilir?

Tarihi hayvanların perspektifinden yazmak yaratıcı ve disiplinler ortası metodolojileri gerekli kılıyor. Hayvanlar yazılı kayıt bırakmasa da arkeolojik, çevresel, tarihi ve bilimsel delillerden edinilen datalar, tarihçilerin onların tecrübelerini ve tesirlerini bir ortaya getirmesine imkan tanıyor.

İnsan merkezci bakış açımız insanların etraflarına olan tesirlerine ve bilişsel kabiliyetlerine insan olmayan hayvanlarınkinden daha fazla ehemmiyet atfediyor. Meğer insan olmayan hayvanlar da öteki canlılarla etkileşime giriyor ve etraflarını dönüştürebiliyorlar. Örnek vermek gerekirse kunduz nüfusunun hareket ve davranışları Kuzey Amerika tarihindeki savaşların ve kürk ticaretinden kaynaklanan rekabetin nasıl şekillendiğini belirlemiştir.

SİSTEMATİK SÖMÜRÜ AĞI

Bir yanda mirasını kedilerine, köpeklerine bırakanlar, onları büyük bir sevgiyle büyütenler, bir yanda onlara şiddet uygulayanlar, katledenler… Hayvan-insan bağlantılarını nasıl yorumlarsınız?

İnsanlık başından beri hayvanlarla ilgi içinde. Fakat son 10 bin yılın biraz öncesi ve yerleşik yaşama geçişle birlikte insanların hayvanları evcilleştirdiği ve sistematik olarak bir sömürü ağında kullandığı görülüyor. Moderniteyle bir arada hayvan hakları ve hayvanların da bir refahı hak ettiği kanısı giderek yaygınlaştı. Hayvan davranışlarını daha âlâ anladıkça, insanlığın son birkaç bin yılın bilakis, insan merkezci olmayan bir dünya görüşüne gerçek evrilebileceği görünüyor. Fakat veganlığın yaygınlaşması ve gitgide genişleyen etik korkular göze çarpsa da hâlâ hepimiz hayvanları meta olarak gören ve bunu olağanlaştıran bir nizamda yaşıyoruz.

Özellikle İstanbul’da sokak kedi ve köpekleri toplumsal hayatımızı nasıl etkiliyor?

İstanbul halkının büyük bir kısmının, bilhassa kedilerle ve köpeklerle olan ilgilerinin sevgi ve paylaşım temelli olduğu söylenebilir. Fakat bu tablonun parlak olmayan yanları da var. Birçok mahallî idare yürürlükteki kanunları gereğince uygulamadığından, sistematik kısırlaştırma üzere uzun erimli tahlillere kaynak aktarmadıklarından, besin ve atık siyasetlerinin yetersizliğinden ötürü beşerlerle hayvanların yer yer karşı karşıya gelebildiğini görüyoruz. Bu durum hayvanları gaye alan dehşetli şiddet olaylarını da beraberinde getiriyor.

KEYFİYETE AÇIK

Son çıkarılan yasa ve bu yasa kalkan yapılarak gerçekleştirilen hayvan katliamları hakkında ne düşünüyorsunuz?

Son çıkan yasanın ne vicdani ne de bilimsel bir yanı var. Yasanın keyfi uygulamalara hayli açık olması, muallakta kalan kısımlar barındırması aslında hukuksal olarak bile düzgün bir iş yapılmadığının göstergesi. Türkiye genelinde hayvan barınağı olması gereken birçok yer, belediyeler tarafından ziyarete kapatılacak kadar vahim durumda. Eski mevzuata nazaran bu yerlerin süreksiz olması ve “kısırlaştır, aşılat, yerinde yaşat” prensibiyle popülasyonun denetim altına alınması gerekirken Türkiye genelinde bu prensibi gereğince uygulayan belediyelerin sayısı yok denecek kadar az. Tüm bu gerçekler görmezden gelinerek eski yasanın etkisiz olduğu istikametinde aldatıcı bir algı oluşturuldu. Hayvanlara yönelik zulmü yasal bir çerçeveye oturtan bu yeni yasa, hayvana karşı şiddet uygulayanlara daha fazla alan açtı ve bu tıp hareketleri cesaretlendirdi.

HAYVAN TARİHÇİLERİ ŞU SORULARA KARŞILIK ARIYOR?

Bazı hayvanlar nasıl ve neden evcilleştirildi?

Tarımda, ulaşımda, endüstride ve arkadaşlıkta hangi rolleri oynadılar?

Mitlerde, dinlerde ve kültürel uygulamalarda hayvanlar nasıl tasvir edilmiştir?

Farklı kültürlerin çeşitli hayvanlara yüklediği sembolik manalar nelerdir?

Hayvanlar tarih boyunca hangi ekonomik rolleri oynadı? Ticarete, emeğe, geçime nasıl katkı sağladılar?

Çevreyi şekillendirmede nasıl bir rol oynadılar?