‘Hişt hişt, sakin ol, sonlarına hâkim ol!’

Geçen hafta günler öncesinden buluşmak için sözleştiğim arkadaşım adeta burnundan soluyarak kafenin kapısından içeri girdi. Şaşkın bir tabirle kendisine baktığımı görünce de “Dün akşamdan beri sakinleşemiyorum. Neden biliyor musun? Tam da ‘Sakin ol’ kelamı yüzünden” dedi. Olayın ne olduğunu anlamak için müneccim olmaya gerek yoktu lakin o anlatmaya devam etti: “İki gündür kelam verip banyonun musluğunu tamir etmediği üzere ben söylenmeye başlayınca da ‘Sakin ol’ demez mi! O an bende bütün ipler koptu. Zati sonrasını hatırlamıyorum.”

Düşündüm de çiftler ortasında arbede sırasında söylenen “Aşırı reaksiyon veriyorsun” ya da “Sen aslında daima…” diye başlayıp farklı kombinasyonlarla devam eden cümleler bırakın arbedeyi bitirmeyi, bilakis neden alevlendirir? Pekala, bu cümleler neden arbede saırasında bizi zahmetten çıkarıyor? Bu mevzuda uzmanlara danıştık. Psikoterapi Atölyesi’nden uzman psikolog ve aile danışmanı Şener Cem Irmak ile Madalyon Klinik’ten psikolog Ulaş Işık çiftler ortası arbedelerde kimi cümlelerin neden söylenmemesi gerektiğini tek tek anlattı.

‘GEÇMİŞE ODAKLANMAK ÖFKEYİ KÖRÜKLER’

Şener Cem Irmak, uzman psikolog ve aile danışmanı

“… eşi ona … alıyormuş. Sen hiç almıyorsun”

Bu çeşit karşılaştırmalar yanlıştır zira her bağ ve birey farklıdır. Bu üslup cümleler partnerinizi yetersiz hissettirir, gerçekçi olmayan beklentiler yaratır ve kendi alakanızın dinamiklerine odaklanmanızı maniler. Bunun yerine, gereksinimlerinizi direkt ve açıkça tabir etmeniz daha sağlıklıdır. Değerli olan, diğerleriyle kıyaslamak değil, kendi ilginizde keyifli olmaktır.

“Özür dilerim”

Sık sık özür dilemek özrün manasını azaltır. Mevzuyu geçiştirmek yahut kapatmak için dilenen özür, gönül ve itimat kırıcı olur. Özür dilemek bir nevi pişmanlık belirtmektir, evet, gerekli bir şarttır lakin asıl değişim; hakikaten pişman olmakla, yanılgıyı kabul etmekle ve sorumluluk almakla, davranışınızın nedenini anlamak ve anlatmakla, yarattığınız tahribatı tamir etmeye ve davranışınızı değiştirmeye kararlı olmakla olur. Yalnızca gerektiğinde ve samimiyetle özür dilemek, alakanız için daha sağlıklıdır.

“Sen evvelden de … yapmıştın”

Julie ve John Gottman’ın araştırmaları, çiftler ortasındaki çatışmaların yüzde 69’unun devamlı tekrarlayan, tahlilsiz çatışmalar olduğunu gösteriyor. Çiftlerin düştüğü yanılgı, bunları çözmeye çalışmak. Bunun yerine, bu çatışmaları düzgün yönetmek daha yanlışsız olacaktır. ‘Eski defterlerin’ açılması da bu yanılgıdan kaynaklanır. Geçmişe odaklanmak, şimdiki vakitten ve tahlilden uzaklaştırır, eski yaraları açar, öfkeyi körükler. Kıymetli olan, şimdiki vakte odaklanmak ve gelecekte bu çatışmaları nasıl daha uygun yönetebileceğinizi öğrenmektir.

‘YAŞADIĞI KAYGIYI YA DA EZAYI FARK ETTİĞİNİZİ HİSSETTİRECEK CÜMLELER KURUN’

Ulaş Işık, psikolog

“Aşırı reaksiyon veriyorsun”

Genellikle taraflardan birinin rahatsız olduğu bir mevzuda verdiği tepkiye yönelik tenkit olarak kurulur bu cümle. Aslında bunu söyleyerek karşı tarafın ne ölçüde bir eza yaşadığını hissedemediğimizi göstermiş oluyoruz. “Aşırı reaksiyon veriyorsun” cümlesi yerine “Böyle bir reaksiyon veriyor olmanın sebebi hakkında konuşmak ister misin”, “Tahmin ediyorum ki şu an çok rahatsız oldun yahut seni rahatsız eden bir şeyler var” biçiminde bir cümle kurmak karşı tarafı daha fazla anlaşılmış ve kıymetli hissettirecektir.

“Sakin ol”

Mutsuz bir beşere “Hadi memnun ol” ya da telaşlı bir beşere “Kaygılanma” demek üzere aslında beyhude bir gayret. Hasebiyle bu üslup bahislerde “Sakin ol” üzere bir telkin ya da bir ikaz yerine yaşadığı kaygıyı ya da düşünceyi fark ettiğimizi hissettirecek cümleler kurup neye gereksinimi olduğunu sorabiliriz. Zira karşımızdaki kişi çok tepki veriyorsa bir alarm durumundadır. Bu alarm durumundan çıkabilmek için hepimiz farklı şeylere muhtaçlık duyabiliriz. Kimimiz yalnız kalmak, kimimiz konuşmak isteyebilir. Münasebetiyle sakin ol yerine, neye muhtaçlığı olduğunu sormak birden fazla vakit daha fazla işe fayda.

“Sen aslında daima…”

Böyle başlayan cümleler ekseriyetle yargılayıcı oluyor… Ayrıyeten ‘aşırı genelleme’ dediğimiz çarpıtma cümlelerinden biri bu. Aslında suçlayıcı bir söz ve bir formda güya öbür hiçbir halde davranmıyormuş üzere ya da her seferinde tıpkı şey oluyormuş üzere karşı tarafa işaretparmağımızı sallıyoruz. Söylediğimiz ‘hep yaptığı’ şey genel olarak rahatsız olduğumuz şeyler olabilir. Ve bu şikâyetimizi lisana getirmek isteyebiliriz. Fakat bunu tabir etmenin yolu çok genellenmiş yani çarpıtılmış cümlelerden çok istenen şeyin bireyde yarattığı duyguyu vurgulamak olmalı. “Son vakitlerde ziyadesiyle arkadaşlarınla görüştüğün için kendimi yalnız hissediyorum. Benimle vakit geçirmene gereksinimim var” üzere… Aksi, karşı tarafta bir savunma isteği uyandırır, bu da çoklukla bir haklı-haksız tartışmasına yol açar. 

“Sen zati asla …”

Yine çok genellenmiş bir cümle. Bunun “Sen zati asla benim kederlerimle ilgilenmiyorsun” üzere bir cümle olduğunu varsayalım. Bu noktada aslında karşı taraftaki kişinin ilgisini, sevgisini gösterdiği vakitleri hiçe sayıp yalnızca kendi rahatsız olduğumuz hususları söz etmek için her şeyi tıpkı torbaya koymuş oluyoruz. Bu cümleler yeniden karşı tarafın ‘Ya benim hiç mi uygun bir tarafım yok’ üzere düşünmesine sebep olabilir. “Bana olan hislerini biraz daha davranışınla gösterebilir misin? Buna muhtaçlık duyuyorum” üzere bir cümle çok daha fonksiyonel olacaktır.

“Şimdi bu sıkıntı mi?”

Bu da kişinin önemsediği ve onun için nitekim değerli olan şeyi önemsizleştirdiğimiz manasına geliyor. Diyelim ki meskene konuk çağrıldı. Lakin bunu karşı tarafa haber vermeden yaptınız. Ve eşinizin o gün farklı bir gereksinimi vardı. Örneğin yorgundu ve uzanıp dizi izlemek istiyordu. Akşam “Ahmetleri çağırdım, haberin olsun” dediğinizde partner sorun hissedebilir ve “Niye bu türlü bir şey yapıyorsun? İşten yeni geldim, yorgunum” diye reaksiyon verebilir. “Şimdi bu sıkıntı mi, ne var güya, oturacağız sadece” dendiğinde karşı tarafın yorgunluğunu, o günkü gereksinimlerini, akşama kadar zihninde kurguladığı planı değersizleştirmiş üzere oluyoruz. Bunun yerine bahse onun perspektifinden bakmak gerekebilir. Onun rahatsız olması mevzuyu daha önemli ele almanız için kâfi bir öge olmalı.