Hizbullah lideri Nasrallah, Lübnan ve Orta Doğu’da nasıl güç kazandı?

Getty Images

Hasan Nasrallah, Şubat 1992’den bu yana Lübnan’daki Şii Hizbullah kümesinin liderliğini yapan bir din adamı. Bu küme şu anda Lübnan Ulusal Ordusu ile birlikte kendi silahlı kuvvetlerine sahip ve Lübnan’ın en değerli siyasi partilerinden biri olarak kabul ediliyor.

Hem Lübnan’da hem de öbür Arap ülkelerinde tanınan olan Hasan Nasrallah, Hizbullah’ın yüzü olarak kabul ediliyor ve bu kümenin siyasi arenaya girmesi ve Lübnan hükümet yapısında güç kazanması için tarihi bir dönemeçte kilit rol oynadı.

Nasrallah, İran’ın dini lideri Ayetullah Ali Hamaney ile özel bir ilgiye sahip. Hizbullah ABD tarafından terör örgütleri listesine alınmasına karşın iki önder ortalarındaki yakın bağlantıyı hiçbir vakit gizlemediler.

Hasan Nasrallah’ın düşmanları olduğu üzere hayranları da var. İsrail tarafından suikasta uğrama endişesiyle yıllardır kamuoyu önüne çıkmadı. Lakin neredeyse her hafta yaptığı konuşmaları Nasrallah’ın iktidarını kullanmak için kullandığı kıymetli bir araç ve bu yolla Lübnan ve dünyadaki çeşitli hususlar hakkında yorumlarda bulunuyor ve rakipleri üzerinde baskı kurmaya çalışıyor.

Çocukluk ve gençlik dönemi

Hasan Nasrallah 1960’ta Beyrut’un doğusundaki fakir bir mahallede dünyaya geldi. Babasının küçük bir bakkal dükkânı vardı. Dokuz kardeşin en büyüğüydü.

Beş yaşındayken Lübnan’da iç savaş başlamıştı. 15 yıl boyunca bu küçük ülkeyi esir alan ve Lübnan vatandaşlarının din ve etnik kökenlerine nazaran sonlar çizdiği ve birbirleriyle savaştığı yıkıcı bir savaştı bu.

Savaşın başlamasıyla ailesi Beyrut’u terk edip Lübnan’ın güneyindeki köylerine döndü. El Cenup vilayetindeki birçok bölge üzere orası da Şii bir köydü.

Bu periyotta Hıristiyan ve Sünni milis kümeler askeri muvaffakiyet elde etmek için yabancı ülkelerden yardım almakla suçlandı.

Lübnan’ın doğusundaki Bekaa Vadisi üzere Güney Lübnan’da da çoğunlukta olan Şii nüfus ise küçük bir küme olan Maruni ve Ortodoks Hıristiyanlar ile birlikte, Filistin’de Yahudi egemenliğinin kurulduğu uzun yıllar boyunca İsrail’in savaşlarının ön cephesi olarak görüldü.

Böyle bir ortamda Hasan Nasrallah Şii kimliğine ve etnik kökenine yöneldiği üzere, 15 yaşında Emel Hareketi’ne de katıldı. Bu, Musa el Sadr isimli İranlı bir din adamının kurduğu ve o devirdeki en kıymetli Lübnanlı Şii siyasi-askeri gruptu.

Getty Images Nasrallah doğduktan kısa bir mühlet sonra Lübnan’da iç savaş başladı

Lübnan’a dönüş ve silahlı mücadele

Hasan Nasrallah 16 yaşındayken Irak’ın Necef kentine göç etti.

O vakitler Irak, yirmi yıl boyunca arka arda ihtilaller, kanlı darbeler ve siyasi suikastlar yaşamış istikrarsız bir ülkeydi ve o sırada cumhurbaşkanı yardımcısı olan Saddam Hüseyin değerli bir nüfuz kazanmıştı.

Hasan Nasrallah’ın Necef’e gitmesinden iki yıl sonra başta Saddam Hüseyin olmak üzere Baas Partisi önderleri, Şiileri zayıflatmanın bir kesimi olarak Lübnanlı Şii öğrencileri Irak’taki ilahiyat okullarından uzaklaştırmaya karar verdi.

Nasrallah Necef’te iki yıl okuduktan sonra Irak’ı terk etmek zorunda kaldı. Lakin Necef’teki yıllarının üzerinde derin bir tesiri oldu.

Burada kendisinden sekiz yaş büyük olan Abbas Musavi isimli din adamıyla tanışmıştı. Musavi, Musa el-Sadr’ın Lübnan’daki öğrencilerinden biri olarak kabul ediliyordu ve Necef’te kaldığı sırada, daha sonra İran devriminin lideri olacak Ruhullah Humeyni’nin siyasi fikirlerinden etkilenmişti.

Musavi, kısa müddette Hasan Nasrallah’ın hayatında katı bir öğretmen ve etkili bir akıl hocası rolünü üstlendi.

Lübnan’a döndükten sonra bu ikili iç savaşta gayrete katıldı. Nasrallah bu defa Abbas Musavi’nin memleketi Bekaa Vadisi’ne gitti ve buradaki ilahiyat fakültesinde okudu.

Getty Images Hasan Nasrallah, Lübnan’daki birtakım dini hususlarda Humeyni’nin temsilcisi olarak atandı

İran İhtilali ve Hizbullah’ın kuruluşu

Hasan Nasrallah Lübnan’a döndükten bir yıl sonra, 1979’da İran’da bir ihtilal gerçekleşti. Abbas Musavi ve Hasan Nasrallah üzere din adamlarının hayranlığını kazanmış olan Ruhullah Humeyni iktidarı ele geçirdi.

Bu olay Lübnan’daki Şiiler ile İran ortasındaki bağlantıyı derinden değiştirdi. Lübnanlı Şiilerin siyasi hayatı ve silahlı uğraşı İran’daki olaylardan ve Şii İslamcılık ideolojisinden kıymetli ölçüde etkilendi.

Hasan Nasrallah’a nazaran bu derin dönüşüm büyük ölçüde Humeyni’nin bir kararından kaynaklanıyordu. Nasrallah 1981’deTahran’da devrin İran İslam Cumhuriyeti lideri ile bir araya geldi. Humeyni onu “Hisbah (şeriat polisi) işleriyle ilgilenmek ve İslami fonları temin etmek” üzere Lübnan’daki temsilcisi olarak atadı.

Daha sonra Nasrallah vakit zaman İran’a gitti ve İran hükümeti içinde en üst seviye iktidar temsilcileriyle alakalar kurdu.

İran’daki Şii İslamcılar Lübnanlı Şiilerle olan tarihi geçmişe ve dini bağlara büyük kıymet veriyordu.

Batı zıtlığı, Humeyni tarafından yayılan Şii İslamcılığının İran versiyonunun temel taşlarından biriydi. İsrail zıtlığı ve “Filistin davası” yeni İran’ın dış siyasetindeki en değerli önceliklerden biri haline geldi.

Bu periyotta, esasen iç savaş ve huzursuzluklarla kuşatılmış olan Lübnan, Filistinli savaşçılar için değerli bir üs oldu. Beyrut’un yanı sıra Güney Lübnan’da da güçlü bir varlıkları vardı.

Lübnan’da istikrarsızlığın tırmanmasıyla birlikte İsrail, “Filistinlilerin saldırganlığına yanıt” argümanıyla Haziran 1982’de ülkeye saldırdı ve süratle değerli bir kısmını işgal etti.

İsrail’in saldırısından kısa bir müddet sonra, Irak’ın İran’a saldırması nedeniyle konvansiyonel savaş konusunda tecrübe kazanan İran İhtilal Muhafızları kumandanları, Lübnan’da büsbütün İran’a bağlı bir milis güç kurmaya karar verdi. Bu kümeye isim olarak da İran’da bilinen lakaplarını seçtiler: “Hizbullah” (Allah’ın partisi).

1985’te Hizbullah resmen kuruluşunu ilan etti. Hasan Nasrallah ve Abbas Musavi, Emel hareketinin öbür birtakım üyeleriyle bu kümeye katıldı. Kümenin liderliğini Subhi el Tufeyli üstlendi. Hizbullah Lübnan’daki Amerikan güçlerine karşı silahlı hareketler gerçekleştirerek kısa müddette bölge siyasetine damgasını vurdu.

Getty Images Nasrallah her fırsatta İran’a bağlılığını göstermeye çalıştı

Liderlik yolunda

Nasrallah, Hizbullah’a katıldığında 22 yaşındaydı. 80’li yılların dini eğitimine devam etmek için Kum şehrine taşındı. Kum’da ilahiyat fakültesinde geçirdiği mühlet boyunca Nasrallah Farsça’da yetkinleşti ve İran’daki birçok siyasi-askeri önderle yakınlaştı.

Lübnan’a döndüğünde Abbas Musavi ile ortalarında değerli bir uyuşmazlık çıktı. Musavi, Hafız Esad liderliğinde Suriye’nin Lübnan’daki aktifliğinin artmasını destekliyordu. Nasrallah, kümenin Amerikan ve İsrail askerlerine yönelik taarruzlara odaklanmasında ısrar ediyordu.

Nasrallah kendisini Hizbullah içinde azınlıkta buldu ve kısa bir müddet sonra “Hizbullah’ın İran’daki temsilcisi” olarak atandı. İran’a gitti ve ülkesinden uzaklaşmış oldu.

İran’ın Hizbullah üzerindeki tesiri azalıyor üzere görünüyordu ve Tahran’ın takviyesine karşın Hizbullah’ın kararlarını etkilemek zordu. 1991’de Subhi El Tufeyli, Hizbullah’ın İran’la temasına karşı çıkması nedeniyle Hizbullah Genel Sekreterliği vazifesinden alındı ve yerine Abbas Musavi atandı.

Tufeyli’nin vazifeden alınmasının akabinde, Suriye’nin Lübnan’daki rolüne ait görüşleri değişmiş görünen Hasan Nasrallah ülkesine döndü ve Hizbullah’ın ikinci adamı oldu.

Getty Images Nasrallah 32 yaşında Hizbullah genel sekreterliğine seçildi

Lübnan Hizbullah’ının liderliği

Abbas Musavi, Hizbullah Genel Sekreteri olarak seçilmesinin üzerinden bir yıl geçmeden 1992’de İsrail casusları tarafından öldürüldü. Hasan Nasrallah liderliği aldı. O sırada 32 yaşındaydı ve birçok kişi onun İran’la özel temasları sayesinde seçildiğini düşünüyordu. Birçok Şii din adamı bile kâfi dini eğitimden mahrum olduğunu düşündüğünden eğitimine devam etti.

Hasan Nasrallah’ın bu devirdeki kıymetli bir girişimi de Lübnan seçimlerinde Hizbullah’ın birtakım üyelerinin ve yakın şahısların aday gösterilmesiydi.

Suudi Arabistan’ın Lübnan iç savaşında arabuluculuk yapmasının ve savaşın sona ermesinin üzerinden bir yıl geçmişti. Nasrallah, Hizbullah’ın siyasi kolunu askeri kolunun yanı sıra ülkede önemli bir aktör haline getirme yoluna girdi.

Hizbullah Lübnan parlamentosunda sekiz sandalye kazandı. Küme birebir vakitte hala terör operasyonları planlamak ve yürütmekle suçlanıyordu. Arjantin’deki Yahudi Merkezinin bombalanması ve İsrail Büyükelçiliğine yapılan atak bu devirde gerçekleşti.

Bu ortada, Lübnan iç savaşını sona erdiren Taif Muahedesi uyarınca Hizbullah’ın silahlarını elinde tutmasına müsaade verildi.

O periyotta İsrail güney Lübnan’ı işgal etmişti ve Hizbullah işgalci güce karşı savaşan bir örgüt olarak silahlı kalmaya devam etmiş, pratikte bu silahlar yasal ve yasal hale gelmişti.

İran’ın Lübnan’daki Hizbullah kümesine verdiği mali takviye, Nasrallah’ın karmaşık bir okullar, hastaneler ve yardım dernekleri ağı oluşturarak çok sayıda Lübnanlı Şii’ye refah ve toplumsal hizmetler sağlamasına da imkan tanıdı. Günümüzde de devam eden bu siyaset, Lübnan’daki Şiilerin siyasi-sosyal hareketinin kıymetli ögelerinden biri haline geldi.

İsrail’in çekilmesi ve Nasrallah’ın popülaritesi

2000 yılında İsrail Lübnan’dan büsbütün çekileceğini açıklayarak ülkenin güney bölgelerindeki işgaline son verdi. Hizbullah bu olayı büyük bir zafer olarak kutladı ve bu zafer Nasrallah’a atfedildi.

İsrail birinci sefer bir Arap ülkesinin topraklarını barış muahedesi olmadan tek taraflı olarak terk ediyordu ve bölgedeki pek çok Arap vatandaş bunu değerli bir muvaffakiyet olarak kıymetlendirdi.

Ancak bu tarihten itibaren Lübnan’ın silahları konusu, ülkenin istikrarı ve güvenliğiyle ilgili kıymetli sorulardan biri haline geldi. İsrail’in Lübnan’dan çekilmesi Hizbullah’ın silahlı kalmasını yasallaştırdı. Rakip siyasi kümeler ve yabancı güçler kümenin silahsızlandırılmasını talep etse de Nasrallah bu talebi hiçbir vakit kabul etmedi.

Daha sonra Nasrallah, İsrail ile müzakereler sırasında esir değişimi için bir mutabakata vardı ve bunun sonucunda 400’den fazla Filistinli, Lübnanlı ve öbür Arap ülkelerinin vatandaşları özgür bırakıldı.

Bu devirde Nasrallah her zamankinden daha güçlü ve tesirli görünüyordu ve Lübnan siyasetindeki rakipleri onunla yüzleşmek ve nüfuzunun ve gücünün artmasını engelleme konusunda önemli zorluk çekiyordu.

Getty Images Beyrut’ta Nasrallah ve Hizbullah aykırısı şovlar günlerce sürse de Nasrallah tesirini tekrar kazandı

Hariri suikastı ve Suriye’nin çekilmesi

Ancak 2005’te periyodun Lübnan Başbakanı Refik Hariri’nin öldürülmesi akabinde kamuoyu değişti. Hariri, Hizbullah’ın güçlenmesini önlemek için ağır gayret sarf eden Suudi Arabistan’a yakın en değerli siyasetçilerden biri olarak görülüyordu.

Kamuoyundaki öfke, Hariri suikastına karışmakla suçlanan Hizbullah kümesine ve Lübnan’daki en önemli askeri destekçisi Suriye’ye yöneldi. Beyrut’ta muhalefetin kitlesel şovları sonucunda Suriye, ülkedeki güçlerini geri çekeceğini açıkladı.

Ancak birebir yıl yapılan parlamento seçimlerinde Hizbullah sandalye sayısını artırdığı üzere, iki bakanlığın denetimini de ele geçirdi.

Nasrallah da artık kendisini ve kümesini Lübnan’a sadık, ülke için “şehit” vermeye hazır ve öteki güçlerin egemenliğine boyun eğmeyen milliyetçi oluşumlar olarak konumlandırdı.

2006 yazında Hizbullah savaşçıları İsrail’e girerek bir askeri öldürdü ve iki askeri rehin aldı. İsrail buna 33 gün süren ve yaklaşık 1200 Lübnanlının öldürüldüğü şiddetli bir hücumla karşılık verdi.

Bu savaş, Arap ülkelerinde İsrail’e direnen son kişi olarak gösterilen Nasrallah’ın popülaritesini arttırdı.

Hizbullah, savaşın yol açtığı yıkıntıların tekrar inşasında kilit bir rol oynadı.

Getty Images Nasrallah Lübanlı Şiiler ortasında en tanınan figürlerden biri

Nasrallah’ın gücü ve pozisyonunun sağlamlaşması

Hizbullah’ın gücünün artmasıyla birlikte rakip kümeler, bilhassa de Lübnanlı Sünni siyasetçiler, bu kümenin hükümet içinde hükümet kurduğunu, faaliyetlerinin ülkenin güvenliğini ve iktisadını zayıflatacağını ileri sürdü.

2007’de, aylarca süren siyasi çatışmaların akabinde Lübnan hükümeti Hizbullah’ın denetimindeki telekomünikasyon sisteminin lağvedilmesine ve bunun hükümetin denetimine verilmesine karar verdi. Nasrallah bu kararı reddettiği üzere, milisleri kısa müddette Beyrut’un denetimini büsbütün ele geçirdi.

Nasrallah’ın bu hareketi Batılı ülkelerin eleştirisini alsa da, siyasi müzakerelerin akabinde kümesinin Lübnan kabinesindeki gücünü arttırmayı ve daha da kıymetlisi kabine kararlarını veto etme hakkını elde etmeyi başardı.

2008 yılında Lübnan parlamentosundaki Hizbullah sandalyelerinin azalmasına karşın Nasrallah veto hakkını müdafaayı başardı.

Aynı yıl Lübnan kabinesi Hizbullah’ın silahlarını koruma etmesine müsaade verilmesini onayladı.

Bu noktadan sonra Hasan Nasrallah, neredeyse hiçbir Lübnanlı siyasetçinin alandan silmeyi ya da gücünü azaltmayı başaramadığı bir figür haline geldi.

Kendisine karşı çıkan başbakanların istifası da Suudi Arabistan veliaht prensi Muhammed bin Selman’ın müdahalesi de onu geri püskürtemedi.

Aksine, Nasrallah tüm bu yıllar boyunca İran’ın dayanağıyla Arap Baharı, Suriye iç savaşı ve Lübnan’da devam eden ekonomik kriz üzere tarihi krizlerin üstesinden geldi.

Şu anda 63 yaşında olan Nasrallah, Lübnan’da onlarca yıllık bir gayret geçmişine sahip tesirli bir siyasi-askeri başkan olarak görülüyor ve bu mirası siyasi rakiplerini alt etmek ve Şii İslamcılığının ideolojik temellerini yaymak için kullanıyor.