İPA Başkanı Gökce: İstanbulluların yüzde 6.5’i yani yaklaşık 1 milyon 300 bin kişi hiçbir şey yemeden yatağa giriyor

İstanbul Planlama Ajansı (İPA) Lideri Buğra Gökce, İstanbul’da dört kişilik bir ailenin ortalama hayat maliyetinin 66 bin 550 liraya çıktığını, ortalama kira bedelinin 19 bin TL’yi bulduğunu vurgulayarak “Asgari fiyatın 17 bin TL olduğu bir yerde beşerler konutunun sarsıntıya karşı güçlü olmadığını bile bile 30 bin TL kira verip nitelikli bir konuta taşınamıyor. Tabutunda yaşamaya razı oluyor” dedi.

İPA Başkanı Buğra Gökce ile mega kent İstanbul’u konuştuk.

DAHA BERBATA GİDECEK

İstanbullular şu anda en çok hangi alanlarda telaş duyuyor, en çok neleri sorun olarak görüyorlar?

Hem konutta hem sokakta en çok konuşulan husus iktisat. Hane iktisadında büyük bir yangın var. Hane halkının önceliği tenceresi. Konuta ekmek götüremiyorum, tencerem kaynamıyor, diyor. İkinci sorun olarak ulaşımı görüyor. Sarsıntı üçüncü sırada. Bu periyot İsrail-Gazze savaşı hanelerde konuşulan dördüncü sorun, beşinci sırada ise köpek katliamı ile gündeme gelen hayvan hakları var. İstanbullular Türkiye iktisadının geleceğine yönelik de karamsar. Ağustos ayında yaptığımız araştırmaya nazaran İstanbulluların yüzde 31.6’sı iktisadın değişmeyeceğini düşünüyor. Yüzde 48.9’u iktisadın kötüleşeceğini vurguluyor. Halk uygulanan iktisat siyasetlerinin ekonomik sıkıntıları çözeceğine inanmıyor. Bugün Ayşe teyze markete gitse Londra’dan değerli fiyatlarla karşı karşıya. Ayşe teyze için konut almak aslında hayal. Mesken kiralamaya kalksa Barcelona’nın birtakım bölgelerinden fazla kira ödeyecek. Yeni bir konut kiralamanın ortalama maliyeti 96 bin 424 lira. Geçen sene tıpkı maliyet 63 bin 388 liraydı. Yani A’dan Z’ye her alanda Ayşe teyze zorlanıyor. Gelir eşitsizliği derinleşti, hepimiz yoksullaştık. Yurttaşın yüzde 33.6’sı kredi kartı borcunun yalnızca minimum meblağını ödeyebiliyor. Yüzde 40.3’ü kıt kanaat geçiniyor. Her 2 şahıstan biri kâfi besine ulaşamıyor, porsiyonlarını küçültüyor.

GEÇİM 66 BİN 550 TL

Açlık, yoksulluk artıyor yani?

İstanbul’da dört kişilik bir ailenin hayat maliyeti 2020’de 7 bin lirayken bu yıl 66 bin 550’ye çıkmış. İstanbulluların yüzde 6.5’i yani yaklaşık 1 milyon 300 bin kişi tüm gün ve gece hiçbir şey yemeden yatağa giriyor. Yüzde 9.1’i gece aç yatıyor. Yüzde 19.2’si maddi yetersizlikler nedeniyle meskende yiyecek bulamıyor. Yüzde 67’si ise maddi yetersizlikler nedeniyle tercih ettiği gıdayı alamıyor.

TABUTUNDA YAŞAMAYA RAZI

Marmara sarsıntısı İstanbul’un dehşetli düşü. 1999’dan bu yana geçen 25 yılda neden dönüşüm için süratli adımlar atılmadı?

İstanbul’da beşerler barınma sıkıntısını çözemiyor. Ortalama kira bedeli 19 bin TL oldu. Taban fiyatın 17 bin TL olduğu bir yerde beşerler meskeninin riskli olduğunu bile bile 30 bin TL kira verip nitelikli bir konuta taşınamıyor. Maalesef beşerler öleceğini bilse de tabutunda yaşamaya razı oluyor. Sorunu çözecek kaynak, kurum, kanunamacı dışında kullanıldı. Sonra tek başına belediye bu sorunu çözsün diye bekliyorsunuz. Nasıl çözecek? 1999 sarsıntısından sonra cep telefonlarına özel irtibat vergisi kondu. Toplanan o paralarla 96 m2’lik 1 milyon 300 bin konut yapılabilirdi. 2018’de çıkan imar barışından toplanan parayla nitelikli 135 bin konut yapabilirdi. Bu paraların bir kısmıyla yol yaptılar. Halbuki o kaynaklar afetlere karşı güçlendirme yapmak için toplanmıştı.

1999 Ağustos’tan 2000 Temmuz başına kadar olan süreçte 38 kanun ve kanun kararında kararname, 28 kararname, 6 yönetmelik, 17 bildirim, 9 genelge çıkarıldı. 1999 sarsıntısından sonra çıkarılan 4708 sayılı Yapı Kontrolü Hakkında Kanun, yapı kontrol süreçlerini kâğıt üzerinde bırakmış, uygulamada ise rant odaklı bir yapılaşma süreci devam etti. 2023’teki 6 Şubat zelzelesi, yeni yönetmeliklere karşın, kontrol süreçlerindeki aksaklıklar nedeniyle binaların yıkılmasıyla sonuçlandı. 2001’den bu yana 8 kere imar affı çıkarıldı.

GÖÇ EDENLER ARTIYOR

Pahalılık ve sarsıntı korkusu nedeniyle İstanbul’dan göç edenlerin sayısı artıyor mu?

Araştırmamıza nazaran ağustos ayında İstanbul’da yaşamanın maliyeti geçen yılın tıpkı ayına nazaran yüzde 71.40 arttı. 2023’te İstanbul’a 412 bin kişi taşınmış lakin 581 bin kişi göç etmiş. İstanbul sarsıntı vilayetlerinden yaklaşık 46 bin kişilik bir göç aldı. Daha güzel konut ve ömür şartlarına sahip olmak için İstanbul’dan göç edenlerin sayısı gelenlerden epey fazla. Aile fertlerinden birine bağımlı olarak göç edenlerin sayısı gelenlerin yaklaşık üç katı. Memlekete dönmek, mesken almak, emekli olmak üzere sebeplerle İstanbul’dan göç edenlerin sayısı da gelenlerden epey fazla. İş için genelde Kocaeli ve Tekirdağ’a göç ediyorlar, emekli olanlar ya da sarsıntı kaynaklı yüklü Ege Bölgesi’ne göç ediyor.

NÜFUS 16 MİLYON DEĞİL 20 MİLYON

İstanbul’da yaşayan göçmen sayısındaki tablo nasıl?

I·c¸is¸leri Bakanlıgˆı Go¨c¸ I·daresi datalarına go¨re I·stanbul’da gec¸ici muhafaza statu¨su¨nde 530 bin 547, ikamet müsaadeli olarak 549 bin 220 yabancı yas¸amakta. En az 397 bin 550 yabancı da vatandaşlık almış. İstanbul Vilayet Göç Müdürlüğü’ne nazaran yabancı nüfusun ilçe nüfusunun yüzde 20’sine ulaştığı ilçeler (Avcılar, Bağcılar, Bahçelievler, Başakşehir, Esenler, Esenyurt, Fatih, Küçükçekmece, Sultangazi, Zeytinburnu) yeni yabancı ikametine kapatılmış durumda. Yalnızca bu ilçelerin yüzde 20’si bile 1 milyon kişiyi aşmış durumda. İSKİ bugün 16 milyon nüfusa değil 20 milyon nüfusa su veriyor. Turistler ve yabancı aboneler de dahil edildiğinde İstanbul’da 2-2.5 milyon yabancı olduğu ortaya çıkıyor. Yalnızca İstanbul’daki yabancı nüfusu Arnavutluk nüfusundan fazla. Çok kısa müddette bu kadar büyük bir nüfus girişinin muhtaçlık duyduğu altyapı da sağlanamaz, bu nüfusun talep ettiği konut ve besin üzere temel eserlerde de birebir oranda artış olmaz. Bu nüfus, tüm altyapınızdan faydalanıyor ancak kentin nüfusunun içinde görünmediği için bütçeden de kâfi kaynağı alamıyorsunuz.

60 KİŞİLİK EKİP

İPA nasıl bir takımla çalışıyor, bundan sonraki maksatlarınız neler?

Türkiye’de gerçek bilgiye ulaşmak neredeyse imkânsız. İPA bu noktada devreye girerek İstanbul’un verisini üretiyor. İstatistik uzmanlarımız, araştırmacılarımız, kent plancılarımız, sosyologlarımız ve öbür kent alanında çalışan uzmanlarımızın ağır çalışması, bu araştırmaların gerisindeki temel gücü oluşturuyor. İPA’da tüm ünitelerin entegre çalıştığı, vizyon 2050 strateji evrakı ekseninde şekillenen bir yapımız var. İPA’da içeride 60 kişilik bir takım var. Kent plancıları, sosyologlar, istatistik uzmanları, dizayncılar ve daha pek çok farklı alanlarda uzmanımız var. İstanbulluyu ilgilendiren her hususta iştirakçi süreçler yöneterek İstanbulluları sürece dahil ediyoruz. Şu an 500’den fazla akademisyenle, 5 binden fazla İstanbullu gençle irtibat halindeyiz.