İranlı ressam Nicky Nadyoumi’nin acı hikayesi

Sanatla siyasetin birbirlerinden uzaklaştığı bir devirdeyiz. Şaşırtan olan, gerçeklerle yüzleşmekten kaçınmayan bir sanat anlayışının vurucu gücünü yeniden de müdafaası. Bu otokratik yöneticilerin gözünü öylesine korkutuyor ki bu cins bir sanata paye vermemek için ellerinden geleni yapıyorlar. İran kökenli sanatçı Nicky Nadyoumi’nin şah devrinden mollaların periyoduna kadar süren inişli çıkışlı hayatı buna tipik bir örnek veriyor.

KARANLIK YÜZ

Kızı Sara Nadyoumi A Revolution on Canvas’ta babasının 1980 yılında Amerika’ya kaçtıktan sonra kaybolan 100 yapıtının izini sürüyor. Belgesel hem İran’da giderek şiddetlenen molla idaresinin karanlık yüzünü gösteriyor hem de politik dalgalanmaların parçaladığı bir ailenin hayatından kesitler yansıtıyor.

Nicky Nadyoumi Tahran’da üniversite yıllarında Yahudi kökenli Nahid Hagigat’la tanışıyor. Nahid de Nicky üzere şimdi çok genç yetenekli bir sanatçı, bilhassa de bayan sıkıntılarına hassas. Nicky ise İran’daki aktüel olaylarda odaklaşıyor. Fotoğraflarında gerçeklerle gerçeküstünün iç içe geçtiği bir dünya yaratıyor. Sanatçı İran şahına karşı duruşuyla daha öğrencilik yıllarında dikkati çekiyor, hakkında soruşturmalar başlıyor, bir mühlet mahpusta kalıyor. Çalkantılı ömrü Nahid ile evlenerek kendisine Amerika’da yeni bir hayat kurmasıyla durulur üzere oluyor. Lakin 1979’da İran ihtilali başladığında, ihtilali desteklemek emeliyle küçük kızı Sara ile yalnız kalan Nahid’in reaksiyonlarına rağmen İran’a geri dönüyor.

‘VATAN HAİNİ’

O devirde Tahran Çağdaş Sanat Müzesi’nin müdüründen gelen bir teklif üzerine yapıtlarını sergiliyor. Lakin standın açılışının sonraki gününde stant basılarak fotoğrafları yerle bir edildiği üzere Nadyoumi de vatan haini ilan edilerek maksat gösteriliyor. Bu saldırganlığın nedeni bir fotoğrafında Humeyni’yi öfke dolu bir adam olarak göstermesi ve İslam ihtilalindeki şiddeti sorgulaması. Nicki apar topar Amerika’ya kaçıyor. Tahranlılar sonraki yıllarda da bu tıp sanat hücumlarına sık sık şahit oluyorlar. Yıllar sonra belgeselciler Kaliforniya’da Tahran Çağdaş Sanat Müzesi’nin o periyottaki müdürünü bulduklarında çok seviniyorlar. Ancak İran idaresiyle ilgisi süren müdür ne sanatçıyı hatırlıyor ne de fotoğraflarını.

ELDE KALAN YALNIZCA FOTOĞRAFLAR

Nahid’e gelince kendi sanatına ihanet ederek ailesini geçindirmekten öbür bir şey düşünemez olmuş. Yıllar geçmiş lakin travmalar kalmış. “Monoteist dinler” diyor “Sadece ve yalnızca bayanları ezmek, onlara hiç bir hayat hakkı vermemek üzere tasarlanmışlar’’. Ataerkillik yalnızca dinde değil, toplumun her alanında yaşanıyor. O denli olmasa Nahid de sanatından vazgeçmezdi.

Kaybolan fotoğraflar Tahran’a gönderilen aracılarla tam müzenin kilerinden çıkarılarak sanatkara gönderilmek üzereyken güvenlik fotoğraflara el koyuyor. Sonra da molla idaresi bu türlü bir standın hiçbir vakit yapılmadığını açıklıyor. Elde kalan yalnızca fotoğrafların fotoğrafları. Sineması izlerken duygulanmamak mümkün değil. Molla idaresinin acımasızlığı, sol kesitten gelen milyonlarca genç üzere Nadyoumi’nin uğradığı hayal kırıklığı, kaybolan fotoğraflar, sanatkarın Tahran’dan kaçıp Miami’ye gelmesiyle yaşadığı kültür şoku, sürgünde hayat, bir ailenin parçalanışı, Nahid’in ailesi için sanatından vazgeçmesi… Bütün bu izlekler insanın yüzüne bir şamar üzere çarparken dinin ve ataerkilliğin yıkıcı gücü ortaya çıkıyor.