MIT profesörü Acemoğlu: Türkiye şu anda demokrasi kışı yaşıyor. 20 yılda demokrasisi en fazla çöken dört ülkeden biriyiz

Massachusetts Teknoloji Enstitüsü (MIT) İktisat Profesörü Daron Acemoğlu, Türkiye faizlerin yükselmesine daha çok müsaade vermeyecek. Yeniden düşüreceğiz. Tekrar iktisat balonlaşacak. Türkiye’nin önünde en çok 20 yıllık bir pencere var tahminen 15 yıl, bunu da kaçırırsak çok kötü” dedi.

Türkiye’nin demokratikleşmesi gerektiğine dikkat çeken Prof. Dr. Acemoğlu, “Türkiye’nin kurumlarını kuvvetlendirmesi, söz özgürlüğünü güzelleştirmesi, eğitime, beşeri sermayeye yatırım yapması, teknolojinin yanlışsız kullanılmasını sağlayacak altyapı yatırımlarını yapması lazım. Medya başta olmak üzere önemli kurumsal erozyon var. Ne yazık ki gerçek bu. Türk insanı da bunun farkında. Fakat bunun ne kadar güç geri geleceğinin farkında değil” sözlerini kullandı.

Prof. Dr. Daron Acemoğlu ile Türkiye iktisadını konuştuk.

Bakan Mehmet Şimşek öncülüğünde şu anda Türkiye’de uygulanan bir iktisat siyaseti var, bu başarılı oluyor mu, hangi mevzularda eksik yapılıyor?

Türkiye’de herkes bunlardan konuşuyor. Ben öteki bir bakış açısı getirmek istiyorum Türkiye’yi ve dünyayı etkileyecek çok değerli akımlar var. 100 yılda yol alınacak şeyler bunlar. Yapay zekâ, yaşlanan nüfus, iklim değişikliği ve ona adaptasyon. Globalleşmenin tekrar yapılması. Türkiye bunlara hazır mı, Şimşek programı içinde Türkiye bunlar için neler yapıyor. Bundan evvel birebir bakan önderliğinde 2010’larda yatırımlarda bulunduk, pekala Türkiye beşeri sermaye için yatırımlarda bulundu mu, bilime yatırımda bulundu mu, kurumlarımızı güzelleştirdik mi, yapay zekâya hazırlandık mı, eğitim sistemini düzelttik mi, yaşlanmayla ilgili yeni teknolojilere yatırımda bulunduk mu? Artık asıl bunları sorması lazım.

BU ŞEKİLDE TRENİ KAÇIRIRIZ

Peki bu hususlarda adım var mı?

Hiçbirşey yok.

Bu alanlarda adım atılmazsa sonumuz ne olur?

Türkiye’nin bugüne kadarki büyümesi bir üst bir aşağıya bir üste bir aşağıya oldu. Bundan sonra da tıpkı şeyi yapacağız. Şu anki program ne; faizleri azıcık çıkaralım, enflasyonu azıcık düşürelim yabancı sermayeden para alalım ki birkaç sene daha iktisat gitsin. Bu şekilde treni kaçırırız.

Yani kapsamlı bir kalkınma programına mı muhtaçlık var?

Evet kalkınma programı lazım. Lakin şu an uygulanan programın neoliberal bile olmadığını düşünüyorum. Bir aşağıya bir üste.

Faizler yükseliyor, siz de bundan sonra kaynağa ulaşmanın daha maliyetli olacağını söylüyorsunuz, faiz artışı sürer mi?

Ama o faizlerin yükselmesine Türkiye daha çok müsaade vermeyecek. Tekrar faizleri düşüreceğiz. Tekrar iktisat balonlaşacak. Türkiye’nin önünde en çok 20 yıllık bir pencere var tahminen 15 yıl, bunu da kaçırırsak çok berbat.

Ne olur, batar mı?

Batmaz uygunca geri kalır. Türkiye treni kaçırmış olacak.

ENFLASYON ÇOK ÇOK YÜKSEK

Türkiye’de önemli bir enflasyon da var, orada atılan adımlar başarılı mı?

Enflasyon çok çok yüksek. Tabi ki tartışmamız lazım. Lakin bir tek enflasyonu tartışmayalım. Enflasyon arttı artmadı… İngiltere’de, Londra’da 1 milyar dolarlık daha finansman aldık… bir tek o değil meselemiz. Konuşmamız gereken şeyler çok daha geniş. Türk insanı gidenin ne kadar güç geri geleceğinin farkında değil.

CİDDİ KURUMSAL EROZYON VAR

Yıllardır yurtdışında yaşıyorsunuz, oradan Türkiye’ye bakınca keşke Türkiye şu yanılgıları yapmasaydı dediğiniz neler var?

Çok var çok. Lakin İleriye bakalım. Türkiye’nin demokratikleşmesi lazım. Kurumlarını kuvvetlendirmesi, söz özgürlüğünü güzelleştirmesi lazım. Eğitime, beşeri sermayeye yatırım yapması, teknolojinin gerçek kullanılmasını sağlayacak altyapı yatırımlarını yapması lazım. Medya başta olmak üzere önemli kurumsal erozyon var. Ne yazık ki gerçek bu.

Türk insanı da bunun farkında. Fakat bunun ne kadar sıkıntı geri geleceğinin farkında değil. Kurumları çökertmek çok kolay, yine yapmak kolay değil. Yargıyı yine nasıl düzelteceksiniz, bağımsız medya Türkiye’de yok oldu bunu tekrar nasıl yaratacaksınız. Herşey bağımlı. Bundan sonra yeni hükümet gelse, bu sefer kendi bağımlı medyasını yaratacak. Kendi bağımlı yargısını yaratacak.

TÜRKİYE DEMOKRASİ KIŞI YAŞIYOR

Şu anda demokrasi sonbaharı yaşanıyor umarım kışı yaşanmaz diyorsunuz, Türkiye için o kış daha erken gelir mi?

Geldi aslında. Türkiye şu anda demokrasi kışı yaşıyor. Son 20 yılda Türkiye kadar demokrasisi daha fazla çöken dört ülke var. Türkiye ligde sondan dördüncü sırada.

Türkiye’de son ekonomik konjonktürü düşününce vatandaşı nasıl günler bekliyor?

Zor günler bekliyor.

Siz bilhassa teknolojiye vurgu yapıyorsunuz. Çin ile ABD ortasında bu alanda önemli bir yarış var, bu bir savaşa dönüşür mü?

Bazıları buna ikinci soğuk savaş diyor fakat bence o kadar abartmaya gerek yok. ABD ve Çin ortasında çok büyük bir rekabet var bu da olağan. Bilhassa iki ülke de teknolojiye yatırımda bulunmak istiyor. İkisi de teknolojinin ehemmiyetinden emin. İkisi de bunun çok stratejik hatta gereğinden değerli olduğunu düşünüyor, İki ülkenin hem ekonomik hem teknoloji konusundaki çıkarları çok değişik. Örneğin Çin teknolojiye yatırımda bulunduğunda bilhassa sansüre toplumu denetleme alanına yatırımda bulunuyor. Bu demokrasiyi zayıflatacak bir şey.

Burada en kıymetli bilgisayar çiplerini kim denetim edecek, kim bunlara daha fazla sahip olacak, umarım bunu bir savaş değil rekabet halinde görürüz. Türkiye açısından tabi ki savaş çok makus olur. Daha da değerlisi bu rekabet dünya iktisadını çok etkileyecek.

Bu durumda Türkiye hangi tarafta olmalı, genelde ben ortadayım diyor?

Onu söylemesi yanlışsız. Fakat ben ortadayım dermesi yetmez. Şu an Rusya’ya ya da Ukrayna’ya dokumacılık satarak tahminen kısa müddette para yapabirsiniz. Fakat uzun devirde ben ortadayım derken teknolojiye yatırımınızın onlar kadar olması gerekiyor.

UMARIM BÜYÜK SAVAŞ OLMAZ

Dünyada bir sıcak savaş tehlikesi görüyor musunuz?

Ne yazık ki var. Çin ve ABD konusunda da her ne kadar optimist olmaya çalışsam da ne kadar soğuk savaş telaffuzuna katılmasam da Tayvan konusunda bir soğuk savaş riski var. Ortadoğu tabi ki riskli. Umarım bunlar büyük kapsamlı bir savaşa yol açmaz. Fakat emin değilim.

KÖRFEZ KURTARICI OLMAZ

Yakın periyotta Türkiye’ye sermaye gelir mi?

Kısa periyotta sermaye akımları düştü aslında. Türkiye’nin çok önemli yatırıma muhtaçlığı var. ABD’nin de var. Ancak ABD müttefiki hissettiği yerlere gidiyor. Türkiye vaktinde ABD ile müttefikti lakin son 10 yılda ABD hakkındaki telaffuz çok negatif. Bu ABD’li yatırımcıları hatta devleti itiyor. Trump seçilirse daha sert bir ABD görebiliriz. Ticaret mahzurları artacak. Buna hazırlanmamız lazım.

Türkiye Körfeze yöneldi, oradaki yatırım Türkiye için kurtarıcı olur mu?

Yok hayır.

YABANCILARI RAHATSIZ EDİYOR

Yabancı yatırımcının Türkiye’ye bakışı nasıl?

Çok değişti tabi ki. Türkiye 2001-2006 ortasında çok başarılı bir devirden geçti. Demokratik olarak Ortadoğu’da başarılı bir örnek olarak görülüyordu. Bunların hepsi değişti. Yabancılar da Türkiye’deki telaffuzun ne kadar değiştiğini görüyorlar. Evvelden siyasetçilerden yurtdışına açık, ABD teknolojisine açık bir telaffuz gelirken, artık onları tehdit eden bir telaffuz gelince onları rahatsız ediyor tabi ki.