Prof. Dr. Melih Boydak, orman yangınlarındaki komplo teorilerini kıymetlendirdi: ‘Suçlu kızılçam değil’

• Her yaz kâbusumuz olan orman yangınları kızılçamların ağır olmasına bağlanıyor. Bu saptama hakikat mudur?

Finlandiya -Punkaharju Ormancılık Araştırma İstasyonu’nun girişinde Fince şu tümce yazılıdır: “Ormanlar Finlandiya’nın bel direğidir.” Bu tümceden esinlenerek diyorum ki kızılçamlar ormanlarımızın bel direğidir. Son yıllarda basında kızılçam çeşidimizle ilgili olarak temelsiz sözlere yer veriliyor. 2021 yılında orman yangınları ile ülkemizde 140 bin hektar orman alanı yandı. O yıl toplumsal medyada, “Marshall Planı’yla ülkemize kolay yanan kızılçamların gönderildiği ve Türkiye’den ABD’ye zeytin ağaçları götürüldüğü, kızılçamın ülkemizde dikilmesini ABD’nin başlattığı” halinde temelsiz tabirler yer aldı. Türkiye’de yangın periyoduna girdiğimiz bu yaz aylarında da basında misal tabirler yer almaya başladı. Halbuki çamlar Anadolu’da jeolojik periyotlardan beri ömürlerini sürdürmektedirler. Ünal Akkemik’in, ülkemizde taşlaşmış ormanlardaki odun, yaprak, kozalak, meyve, iğne yaprak ve polen fosil örneklerinde yapılan araştırmaları kapsayan yayınına nazaran, Anadolu’nun birçok yöresinde, 56-34 milyon yıl öncesi periyotlarında bile çam ormanları yayılış yapmaktaydı. Halbuki “Marshall Planı” 1948’de imzalandı.

‘HİÇ GÖRMEDİM’

• Yangınların çam kozalaklarının patlaması nedeniyle geniş alanlara sıçradığı hakikat mudur?

Bilimsel hayatımın yarım asrı aşan bir periyodu Akdeniz Bölgesi’nde; kızılçam, sedir ve maki ekosistemlerindeki araştırmalarla geçti. Birçok büyük yangında bulundum ve yangın sonrası orman kurulması için meslektaşlarımla birlikte raporlar hazırladım. Kızılçam kozalağının patlayıp 200- 300 metre uzağa fırlayarak oradaki çam ağaçlarını tutuşturduğunu görmedim. Ömrünü orman yangınları ile geçiren meslektaşlarımdan da duymadım. Yangınlar sırasında, bazen suratı 70-130 kilometreyi bulan rüzgârla taşınan hususlar; ağaçların yanan iğne yaprakları, küçük sürgünleri ve sürgün kesimleri, yanan ve rüzgârla taşınabilen küçük kabuk modülleri üzere yüzlerce metre uzağa taşınan yanıcı unsurlardır. “Kızılçam, makilerden daha kolay yanmaktadır” sözü de yanlıştır.

‘HASSAS DENGELER’

• Yanan yerlerde ağaçlandırma yapılırken yeniden kızılçam dikiliyor. Öbür ağaç dikilemez mi?

Ana yayılışını Türkiye’de yapan kızılçam, ülkemizdeki orman alanlarının yüzde 22.8’ini oluşturmaktadır. Ülkemizin en süratli gelişen iğne yapraklı tipi olup, endüstriyel orman ağaçlandırmalarında kullanılan tek doğal iğne yapraklı çeşidimizdir. Ülkemizdeki odun hammaddesi açığının kapatılmasında en başta gelen tiplerimiz içindedir. Endüstriyel orman ağaçlandırmalarında kullanılan tek iğne yapraklı doğal tipimiz olan kızılçam, öbür ormanlarımızdan daha az kesim yapılmasına da katkı yapmaktadır. Kızılçamın yangına ahenk özelliklerinden birisi, doruklarında açılmadan kalabilen 3-9 yaşlarındaki kozalaklarıdır. Kozalak içindeki tohumların büyük kısmı, kozalak kısmen yansa bile, yangından sonra canlılığını kaybetmemekte, uygun yağış ve sıcaklık şartlarında çimlenen tohumlar süratle derinlere inen kazık kök yapmaktadır. Öbür bir yangına ahenk özelliği, kızılçamın çiçeklenmeye öbür iğne yapraklı tiplerimizden çok erken başlamasıdır.

Araştırmalarımıza nazaran, kızılçamın tohum dökümü tüm yıl uzunluğu devam etmektedir. Türkiye’nin öteki çam cinslerinde bu özellik yoktur. Toprağa düşen kızılçam tohumları canlılığını en az bir yıl koruyabilmektedir. Uygun sıcaklık ve nem şartlarında, toprakta her vakit çimlenmeye hazır tohumları bulunmaktadır. Kızılçamın ve makilerin kolay yanması, tıpkı vakitte yangından sonra yeni kuşaklarını oluşturabilmesi bir çelişki sayılmayıp yangına hassas ekosistemlerin bir istikrarı olarak kabul edilmektedir.

YUNANİSTAN’A DA MARSHALL PLANI MI?

• Komşumuz Yunanistan da her yaz orman yangınlarıyla boğuşuyor. Karşı yakada da kızılçam ormanları var galiba?

Ege Denizi’nin yaklaşık ortasından kuzeyden güneye bir çizgi çizersek, Akdeniz alt jenerasyonunun doğu tarafında genelde kızılçam (Türkiye, kimi Yunan adaları, kısmen Ortadoğu), batı tarafında ise kızılçamla misal özelliklere sahip ve kızılçamın kardeşi kabul edilen Halep çamı doğal olarak yayılış yapmaktadır. Sanki, genel olarak, yıllık ortalama yanan orman alanları Türkiye’den fazla olan Yunanistan, İtalya, İspanya, Portekiz üzere ülkelere de “Marshall Planı” ile kızılçam üzere yanıcı olan Halep çamı mı verildi? Bu Akdeniz ülkeleri de bu nedenle mi orman yangınlarıyla boğuşuyor?