Prof. Dr. Tanju Tosun, erken seçim davetlerinin toplumsal muhalefetin güçlenmesiyle netleşeceğini söyledi

Prof Dr Tanju Tosun Cumhuriyet’in sorularını yanıtladı.

– Geçim yoksa seçim olur mu, sizce seçim yakın mı?

Seçim yapılmasının iki şartı var. Bir; anayasal ve yasal bir kadro şartların oluşması. İki; siyasal iktidarın uygulamalarından ortaya çıkan şartlar.

Seçimlerin bilhassa ekonomik krizin olduğu periyotlarda erkene alınması teorik olarak kelam konusu. Bu durum Türkiye’de 1957 seçimleriyle birlikte vakit zaman yaşanıyor. 1957’den bugüne 8-9 tane yapılmış erken genel seçim var.

– Geçmişteki erken seçimlerde ekonomik krizin hissesi nedir?

Bizde çoklukla siyasal krizler erken seçime yol açıyor. Ekonomik kriz erken seçim yapılması sonucunu çok fazla üretmiyor. Lakin olağan şartlarda bakıldığında yasama organının gayesi nedir? Kurumsallaşmış demokrasilerde siyasal temsil organının mevcut iktidarların ülkeyi yönetemediği şartlarda karar alıp ülkeyi seçime götürmesi gerekiyor. Yani ekonomik kriz, geçinememe çok kıymetli, tetikleyici bir faktör.

– Neden ekonomik kriz seçim için kâfi bir faktör olmuyor?

Ekonomi nedeniyle erken seçime gitmek bizde yok gibi. Erken seçimi doğuran şartlar; ya siyasal iktidarın erken seçim kararı alarak daha güçlü bir formda iktidara gelme fikri ya da koalisyon hükümeti varsa, onların ortalarında anlaşamaması nedeniyle oluyor. Cumhurbaşkanının partisi ile parlamentoda çoğunluğu elinde tutan parti farklı değil. Bölünmüş çoğunluğun yani parlamento çoğunluğuna sahip parti ile liderin partisinin farklı olmasının olmadığı durumlarda erken seçim konusunda Meclis’ten karar çıkarmak bilhassa başkanlık rejimlerinde çok güç. Şu anda Cumhur İttifakı parlamentoda çoğunluğa sahip. Cumhurbaşkanı da AKP’li. Bu sistemde, Cumhurbaşkanının ya da Meclis çoğunluğunun istemediği bir neden ile yani ekonomik krizden hareket ederek erken seçim kararı çıkması çok güç.

– Pekala toplumsal baskı…

Bu biraz sivil toplumun gücüyle de ilgili. Lakin sivil toplum kıymetli ölçüde tesirini yitirmiş durumda. Örgütlü sivil toplumun olmadığı bir ülkede iktidara toplumsal baskı yapmak mümkün değil.

‘TOPLUM İSTİKRARI KUTSUYOR’

– Bu durumda muhalefet ne yapmalı?

Ana muhalefetin toplumu harekete geçirmesi gerekiyor. CHP lideri Özgür Özel bu mevzuda son periyotta çıkışlar yapıyor. Fakat toplum 1980, 1990’larda hükümet krizlerinin yaratmış olduğu meseleler nedeniyle istikrarı kutsayan bir algıya sahip. İstikrardan anladığı, “İktidar iş başında kalsın. Süreç içinde bir biçimde bizim lehimize kararlar alır.” Yani toplum büsbütün depolitize. Sivil toplum son derece zayıf ve yasama organında iktidar partisi çoğunlukta. Hasebiyle ana muhalefet partisinin hareket alanı çok sonlu. Sistem, parlamentoyu devre dışı bıraktı. Parlamentonun erken seçim kararı alması yasama organındaki çoğunluk nedeniyle toplumsal baskıyı her vakit baskılıyor.

– CHP’nin tematik mitingleri, ışık açma kapa aksiyonları toplumu dinamik meblağ mı?

Toplumsal baskının sürdürülebilir olması ve tüm muhalif partilerini kapsaması gerekiyor. Mesela Susurluk sonrası “Sürekli aydınlık için bir dakika karanlık” hareketleri bir siyasal partinin ötesinde toplumun çok geniş kesitlerinin dayanağını almıştı. Artık CHP’nin yapmış olduğu mitingleri dikkate aldığımızda, evet bir iştirak var, onu yok saymak mümkün değil. Lakin bunu kitleselleştirerek tüm muhalif seçmenleri dahil etmek gerekiyor.

– AKP seçmeni dahi iktisattan rahatsız…

Bunun üzerine strateji kurgulanmalı. Evet tekil olarak beşerler rahatsız ancak bizim siyasal kültürümüzdeki edilgen yurttaşlık anlayışı hasebiyle bu cins rahatsızlıklar, toplumsal aksiyonlara dönüşmüyor.

‘DEMOKRASİ SEÇİME İNDİRGENDİ’

– Beşerler demokratik yollardan hak aramaya çekiniyor mu?

Mevcut otoriter rejimin baskısından çekiniyor. Aksiyona katıldıkları takdirde yarın öbür gün kendilerinin yahut çocuklarının başına gelebileceklerden telaşlılar. Tüm bu nedenlerle birlikte zati siyasal kültürde edilgen olan yurttaş, daha fazla içine kapanıyor ve demokratik siyaseti 4, 5 yılda bir yapılan seçimlere indirgiyor. Bu durum yanlış bilince yol açıyor. Lakin CHP’nin son periyottaki teşebbüsleri edilgen yurttaşlıktan faal yurttaşlığa geçiş için bir araç vazifesi görüyor. Toplumsal muhalefetin bir halde harekete geçirilmesi gerekiyor. Bu mitingler en azından “uyuyan muhalefet” yerine “uyanık muhalefet” oluşturmaya katkı yapıyor.

‘HİZMETLERDE AKSAMA KAÇINILMAZ’

– Erdoğan, “Hazine ve Maliye Bakanlığımız belediye borçlarının tahsiline kaynağında başlayacak” çıkışı yaptı ve borç tahsili için adım atıldı. Hizmetlerde aksama olur mu?

Bu uygulamanın hizmetlerde aksama yaratması kaçınılmaz. Belediyelerin mali kaynaklarında azalma olacağı açık. Zira, yalnızca Ankara, İstanbul, İzmir, Adana üzere büyük kentlerin SGK prim borçlarını bile dikkate aldığımızda, birtakım belediyelerin bütçelerinin yüzde 10’unun üzerinde prim borcu bulunuyor. Bu oran İstanbul’da yüzde 1.5 üzere düşük seviyede kalırken, İzmir’de yüzde 11 civarında. Borçların kaynağında kesilmesi durumunda aslında ekonomik kriz nedeniyle mali açıdan sıkıntı durumda olan belediyeler makul alanlarda mali felç yaşayabilir.

‘BELEDİYELER TERCİH YAPMAK ZORUNDA KALDI’

2012 tarihli 6360 sayılı kanun büyükşehirlerin idari yapısında, mali sistemlerinde, işçi ve hizmet sunumunda geniş çaplı değişiklikler getirdi. Bununla belediyelerin sonları vilayet hudutlarıyla eşitlendiği için, hizmet talebi arttı. Bu yeni işçi istihdamını mecburî kıldı. Belediyeler genişleyen hizmet alanında talepleri karşılamak için, SGK primi gibisi borçlarını mali kaynak yaratmak gayesiyle öteleyip, hizmet taleplerini karşılamaya yöneliyor. Hasebiyle, belediyelerin hizmet alanı ölçeğinin büyümesi belediyeleri mecburî olarak bu tıp bir tercihte bulunmaya zorlamıştır.

TEHLİKE: ‘YÖNETEMİYOR ALGISI’

– Buna halk nasıl reaksiyon verir?

Hizmetlerde ortaya çıkacak aksamaların nedenleri hemşerilere çok düzgün anlatılmalı. Yeni finansman modelleri üzerinde çalışılmalı, önceliği olmayan hizmetlerde tasarruf yapılmalı. CHP’li belediyeler bunu tümü için geçerli olacak bir model çerçevesinde planlamalılar. Aksi takdirde halkta “CHP’li belediyeler yönetemiyor” algısı oluşabilir. CHP’li belediyeler kanımca yetkinlikleriyle iktidarın stratejisini etkisiz hale getirebilirler.

– Hem Erdoğan’ın aday olması, hem de iktisadın toparlanacağı bakış açısıyla 2027’de erken seçim olabileceği söyleniyor. Muhalefetin hali ne olmalı?

Burada CHP’nin göstereceği muhalefet refleksi, diğer parti seçmenlerinin de önümüzdeki süreçte CHP’ye yönelmesine neden olabilir. Türkiye’de bir tarafta CHP, bir tarafta AKP, diğer tarafta DEM Parti biçiminde üç ana aktörün olacağı kanaatindeyim. Milliyetçi blokta ise MHP ve UYGUN Parti. Küçük partilerin önümüzdeki seçimde önemli manada bir tesiri olmayabilir.

– Küçük partilere İYİ Parti de dahil mi?

Kamuoyu araştırmalarında ÂLÂ Parti’nin yüzde 4 bandında oyu olduğundan söz ediliyor. İYİ Parti seçmeninin tutumu son derece kıymetli. Mevcut yeni idareye takviyeye devam mı edecek? Yoksa bu siyasal kutuplaşma münasebetiyle CHP, AKP ve MHP’ye gitmeyen seçmeni çekebilir mi? CHP, kamuoyu araştırmalarında yüzde 33-34 görünüyor.

– Pekala DEVA ve Gelecek partilerinin tesiri ne olur?

DEVA, ideolojik manada Gelecek Partisiyle AKP ortasındaki aranın daha uzağında, liberal bir çizgide. YETERLİ Parti’nin mevcut idaresi devam ederse AKP ile bir yakınlaşma olmayacağını varsayım ediyorum. Bu iki partinin beş puan civarında bir gücü var. CHP’nin yeni periyotta bu partilerle seçim işbirliğine gitme mümkünlüğünün yüksek olduğunu düşünüyorum.

‘İTTİFAK ZORUNLU’

– Yani seçimde CHP ittifak mı yapmalı?

Tabii. Seçim yasası ve siyasal kutuplaşma bunu dayatıyor.

– Yerel seçimleri ittifaksız kazandı…

Hem bu partilerin idaresini hem de bu partilere yönelecek seçmenin yükünü izlemek lazım. Şayet güçlerini korurlarsa yüzde 7’ye ulaşmaları sıkıntı olduğu için gidilecek bir ittifak her şartta muhalefetin önemli manada işine fayda.

– Pekala Yine Refah Partisi’nin rolü ne olur?

Yeniden Refah Partisi, güçlü bir aktör değil lakin gücü olan bir aktör. Muhalefete kazandırmıyor ancak iktidarın kaybetmesine neden oluyor. Kendi yerini koruyor.

– Seçmende dayanağını artırma mümkünlüğü nedir?

Türkiye şartlarında büyümesinin hudutları var. Asla AKP olamaz. Zira katı ideolojik bir parti. AKP ise daha pragmatik, geçmişte merkez sağ seçmeni toplayarak geldi. Ancak 2015 sonrasında bu pragmatizm yerine ideolojiden beslendiği için kaybetmeye başladı. Halbuki ki Türkiye’de seçmen ideolojik tercihleri çok geride bıraktı. Önümüzdeki süreçte AKP’den memnuniyetsiz muhafazakarları bir ölçüde olsa kendine çekmeye devam eder.

‘GÜÇLÜNÜN ADAYI KONUŞULUR’

– Daima CHP’nin adayı konuşuluyor. Lakin seçim vaktinde yapılırsa Erdoğan aday olamayacak. Neden AKP’nin adayları konuşulmuyor?

Güçlü bir iktidar bloğu var. Karşısında güçlü bir muhalefet partisi olarak yalnızca CHP’yi görüyoruz. Seçim kazanmaya yakın tek parti CHP. Münasebetiyle adayının kim olacağı, AKP karşısında seçimi kimin kazanacağı sorusuna karşılık bulmak manasında değerli. Yani bu aslında CHP’nin gücünden kaynaklanan bir durum.

‘BİRİ KESİNLİKLE ÇEKİLMELİ’

– Daima isim konuşulması, birebir partideki muhtemel adayların birbirlerine rakip gösterilmesi seçimi riske atar mı?

Ümit ediyorum ki atmaz. Zira birden fazla aday olması basamağında birinin kesinlikle çekilmesi gerekiyor. Mümkün bir çatışma iktidara fayda. Son analizde AKP’nin çeyrek asırlık iktidarını sona erdirmek için aday olmak isteyenlerden birinin kendini feda etmeyi göze alması lazım. Seçim kazanmaya daha yakın olanın lehine başkasının geri adım atacağına inanıyorum.

– Pekala AKP’nin adayı kim olur?

Anayasal şartlara bakıldığında seçim erkene alınmadığı takdirde Erdoğan’ın aday olma yolu kapalı. O yüzden erkene alınma ihtimali olabilir. Ancak bu, Erdoğan’ın hem politik hem de ekonomik performansına bağlı.

– Erken seçim, Erdoğan’a tekrar bir fırsat sunmak manasına gelir mi?

“Erdoğan’a yeni bir fırsat yaratır” fikriyle erken seçime aralı yaklaşmak olmaz. Toplumsal muhalefetin daha fazla güçlenmesi, kademe kademe ses yükseltmesi planlanıyor ve ondan sonra erken seçim davetleri daha da netleşecek. Şu an telaffuz seviyesinde. Toplumsal muhalefet sesini arttırdığı vakit, erken seçim daha ağır biçimde söylem edilecek. Şayet erken seçime gidilir ve Erdoğan aday olursa çeyrek asrın yorgun cumhurbaşkanı karşısında muhalefet adayının kazanma mümkünlüğü yüksek.

‘SÖYLEM SERT DAVRANIŞ PRAGMATİK’

– AKP’yle MHP ortasında bir çatışma görüyor musunuz?

MHP, mevcut sistem içinde yasama organında iktidarı AKP’yle paylaşıyor. İnformal olarak iktidarı paylaşmanın MHP’nin kemik ideolojik tabanını bir ortada tutması açısından önemli avantajları var. Bu hal birebir vakitte AKP’nin ideolojik manada muhafazakâr çizgiden milliyetçi çizgiye yanlışsız hareket etmesine, milliyetçilikle muhafazakarlığın harmanlanmasına ve 80’lerdeki üzere Türk İslam sentezi tipi bir rejimin ortaya çıkmasına yol açıyor. Öte yandan iktidarın kaynak transferinden iktidar partileri ve tabanları yararlanıyor. Telaffuzda sert ideolojik rüzgarlar esiyor ancak iktidar kaynaklarından yararlanma manasında çok pragmatik davranabiliyorlar. Yani ortalarında o denli önemli bir çatışma olduğunu düşünmüyorum. Bir çatışma anında da geri atmak zorunda hisseden AKP.

– Neden?

Çünkü AKP’nin yasama organında MHP oylarına muhtaçlığı var. Bu nedenle AKP son derece pragmatik davranabiliyor. İştirakin bozulacağı kanaatinde değilim. Bir seçim daha birlikte geçirirler. Zira birlikte yaşam, her iki parti içinde kaybeden kazanan değil kazan kazan formülü üzerine işliyor.

‘TÜRKİYE TANSİYONDAN ÇIKABİLİR’

– MHP’nin Sinan Ateş davasıyla ilgili verdiği dilekçede siyasetçilerden gazetecilere uzanan 154 kişilik liste için yorumunuz nedir?

Türkiye memleketler arası endekslerde demokratik gerilemenin yüksekliğiyle dikkat çeken bir siyasi rejime sahip. Bu tıp dilekçeler kelam konusu gerilemeyi elbet ki arttırıyor. Siyasal seçkin kültürünün “dost-düşman” görünümünde bir ayrışma, tansiyon, hatta çatışmaya dayalı olduğu ülkemizde demokratik rekabette çatışma yalnızca siyasal seçkinler ortasındaki şiddetli siyasi rekabet olarak kalmıyor, siyasal seçkinlerin bir bölümünden toplumun bir kısmına, medya, akademi dünyası üzere toplumsal seçkinlere de yönelebiliyor. Dilekçeyi Şerif Mardin’in Joseph S.Sylowich’e atfen lisana getirdiği “vicdan dışı” bir çekişme olarak da pahalandırmak mümkün. Halbuki ki Türkiye medya, akademi dünyası başta olmak üzere, toplumsal seçkinlerinin objektif tenkitlerine dönüp bakıp, kulak kabarttığı takdirde, bu demokratik gerilemeden çıkılabilir.

TANJU TOSUN KİMDİR?

1965’te Bursa’da doğdu. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Kamu İdaresi Kısmından mezun oldu. Yüksek Lisans ve doktora derecelerini Dokuz Eylül Üniversitesi Toplumsal Bilimler Enstitüsü’nden aldı. Doçentliğini Siyasal Hayat ve Kurumları alanında yaptı. YÖK bursuyla Washington DC’de Middle East Institute isimli fikir kuruluşunda Turkish Studies Center’da kıdemli araştırmacı olarak yer aldı.

020’de emek olan Tosun’un Türkiye siyasal hayatı, oy verme davranışı, mukayeseli siyaset ve seçim tahlilleri hususlarında yayınlanmış Türkçe ve İngilizce kitapları bulunuyor.