Sanat piyasası dönüşüyor… ‘Osman Hamdi Bey birebir fiyata satılır mı’

PANDEMİNİN akabinde ‘Ah o günler’ demeyen bölüm kalmadı üzere. Bu, yalnızca rakamsal boyutun değil piyasa dinamiklerinin de değiştiğini tabir ediyor. Araştırmalara nazaran 2023’te küresel sanat pazarında yapılan müzayedelerin toplam bedeli 14.9 milyar oldu. Bu, bir evvelki yıla nazaran yüzde 14 oranında düşüşü gösteriyor. Sanat iktisadı uzmanları, piyasanın Uzak Doğulu alıcılar tarafından domine edilmeye başladığı, Batı’daki alıcıların ise yavaşladığı yorumunu yapıyor.

DUAYENE SORDUK

Biz de Türkiye’deki pazar dönüşümünü sanat koleksiyonerliğinin duayen ismi Güner Liman ile konuştuk. Piyasa onu, ‘Rahmi Koç’un sanat koçu’ olarak da tanıyor. Güner Liman ise, Nişantaşı’ndaki ‘dükkân’ında bir yandan ticaret bir yandan da ‘Taşınır Kültür Varlıkları Danışmanı’ lisansıyla dala koçluk yapıyor. İngiliz Christie’s de İslam yapıtları konusunda Liman’ın mühürlü uzmanlığına başvuruyor.

INSTAGRAM MÜZAYEDELERİ

Güner Liman, sanat piyasasındaki dönüşüme öncelikle ‘mekân’ örneğiyle girdi: “Bir defa koleksiyoner olmanın yasal statüsü, kuralları var. Bunları yerine getirmek gerekiyor. Bunu bir kenara koyalım. Evvelden bu eserler nereden alınırdı? Kapalıçarşı, Kuledibi, Asmalı Mescit, Horhor, Nişantaşı… Müzayede konutlarında satış yapılıyordu. Ben 73 yaşındayım, 60 yılım Kapalıçarşı’da geçti. Artık piyasada Instagram üzere toplumsal medya platformlarında müzayedeler yapılıyor. İçlerinde bu işi ciddiye alanlar var. Benim uzmanlık alanım İslam yapıtları, bilhassa tombaklar. Bana gelip danışıyorlar. Bu orjinal mi diye. Maksat sahteciliği önlemek. Bir eser eski mi yeni mi diye bana esnaf danışıyor. Evvelden kastımız, halk lisanındaki üzere antika olması. Yapılış biçiminin çok ustalıklı olması, yapıldığı periyodu yansıtması. Azlık de kıymetli. Koleksiyoner bunları müzayedelerden alacağı zaman ‘Güner Bey gördü mü, onayı var mı’ diye soruyor. Bazen kaşem oluyor, rapor yazıyorum.”

Liman’ın verdiği bilgilere nazaran toplumsal medyada işi ciddiye alanlar da var, dolandırıcılık yapanlar da. Instagram’da haftada ortalama 20 müzayede yapıldığını belirten Güner, müzayede konutunun geçmişinin, ruhsatlarının güzel araştırılması gerektiğinin altını çizdi.

FİYATLAR DÜŞTÜ

Koleksiyonerlerin tutkulu beşerler olduklarını vurguladı Güner Liman. Dönüşen piyasada alıcı kitlenin de çok değiştiği yorumunu yaptı. Global ekonomik sakinliğin sanat piyasasını da etkilediğinin altını çizerek, dönüşümü şöyle anlattı:

“20 yıl evvel bir tombak eser 100 bin dolara satılmıştır lakin bugün o fiyata kolay satılamaz. Örneğin Osman Hamdi Bey’in meşhur Kaplumbağa Terbiyecisi tablosu 5.5 milyon TL’ye satılmıştı (2019 eser satıldığında dolar ortalama 5.6 TL idi.) Bugün o parayı vermeyebilirler. Yapıtın kıymetini parası olan belirliyor. Bu parayı cepten çıkarırken birilerinin dikkatini çekeceksiniz. Ayrıyeten şirketlerin vergi avantajlarına bakmak lazım. Ve elbette da kıymetli. Dolar enflasyonu da var. Yeniden de talep düştüğü için eserler ucuzladı. Alıcı kitle değişti. Gümüşlere sardı piyasa. Daha çok tuğralı gümüşler, Avrupa porselenler talep görüyor. Ekonomik belirsizlik nedeniyle eserlerimiz paha kaybetmeye başladı. Sanat yapıtı şayet para veren varsa değerlidir. Son üç yıldır sanat piyasası hareketli değil. Hareket var fakat eski müzayedelerdeki satış grafiği ile bugünküler paralel değil.”

Bu yapıtların fotoğrafları Instagram hesaplarından alındı.

COLLECTION CLUP’TA 100 ÜYE VAR

Türkiye’de koleksiyonerlerin 2002’de kurdukları bir kulüp var. Adı Collection Clup, Başkanı ise Şerif Antepli. Ortalamada 100 üyeleri bulunduğunu söyleyen Antepli, “Kulübe alırken üç koşulumuz var; din, siyaset ve alım satım propagandası yapmayacak. Bu kulüpte yalnızca kültürel paylaşım yapılacak” bilgisini verdi.

Sosyal medyadaki müzayede platformlarının kendisine hitap etmediğinin de çabucak altını çizdi Antepli. “Müzayede firmasının dürüstlüğü kural. Turgay Artam güvenirlik denilince birinci akla gelen isim” diyen Antepli, piyasanın artık birbirini tanımaya başladığını, bu nedenle küçük bir sorgulamayla dolandırılmanın önüne geçilebildiğini söyledi. Collection Clup Başkanı Antepli, “Bu iş büsbütün itimada dayanır. Kataloğa giren eser çok ucuzsa şüphelenmek gerekiyor” dedi. Güner Liman’ın Osman Hamdi yorumuyla ilgili görüşü ise şöyle oldu: “Evet katılıyorum, o eser bugün o fiyatı bulmayabilir. Artık çok alternatif var. Fiyatlardaki düşüş sanata yatırım devri için de fırsat olabilir. Yeterli araştırma yapıp güzel yatırım portföyü oluşturulabilir.”

FİYATLAR YÜZDE 50 DÜŞTÜ

Yeni kuşak koleksiyoner-sanayicilerden TURAŞ Gaz Armatürleri’nin işvereni Gökhan Turhan da pandemiyle birlikte piyasanın toplumsal medyaya yük verdiğini söyledi. “O periyotta alana inemediğimiz için online müzayedeler çok keyifliydi” diyen Turhan, son periyotta yine klâsik müzayedelere iştirakin başladığının altını çizdi. Turhan, “Çünkü aldığınız yapıta el sürmeyince keyfi kalmıyor. Bizler o ortama girip o yapıtla bağ kurup satıcıyla sohbet edip süreci yönetmeyi çok daha fazla seviyoruz. Yani online platformlar gerçek sanat severleri tatmin etmiyor” diye anlattı bu durumu. Yeniden de Turhan’ın da ayda bir sefer de olsa girdiği online müzayedeler var. Asıl sorunun ise ekonomik öncelikler olduğunun altını çizdi iş insanı. Piyasada talebin azaldığını belirterek şunları anlattı: “Ben son devirde vakit bulamıyorum. Biraz dondurdum. Her cumartesi alışverişe giderdim. Bu yıl hiç çıkmadım. Talep az olursa fiyatlar da gevşer. Fiyatlarda düşme var. Alıcının şevki o fiyatı tetikler. Önemli alıcılar alandan çekiliyor. Piyasa daraldı. Dolar bazında yüzde 50-60 fiyat düşüşleri var. Bu, birebir vakitte fırsat da olabilir. Bankaya faize yatırana kadar antika almak da bir yatırım. Hem kültüre sahip çıkıyorsun hem de yatırım yapıyorsun. Para her vakit bulunur lakin bu eserler bulunmaz.”

Gökhan Turhan

DOLAP ÜZERE YERLER DE ÖNEMLİ

Güner Liman’a nazaran son devirde öne çıkan ileri dönüşüm teşebbüsleri de koleksiyonerlerin yakın takibinde. Dolap üzere platformlara dededen kalan antika bir kol saatinin de koyulduğunu belirten Liman, “Burada çoklukla eserler çok değerli olmaz. Orta segment altı fiyatlara satılır. Antika piyasası daha çok taşınır kültür varlığı ticareti yapan esnafların elindedir. İstanbul’un çoğunluğu hâlâ bu dükkânları takip eder. Lakin herkes bu türlü değildir. Müzayede izlemez adam. Hangi eserin ne vakit çıkacağını bilmez. Bu esnafa sarfiyat. Esnaf dükkanda kendi müşterisine kendi malını satar. Piyasada şu anda 500 esnaf var. 10-15 mazeyedeci var. Esnaf müzayedeciyle de paylaşır, paslaşır. Bir de Balat’ta müzayede çarşısı oluştu. Orta ve alt segment antikacı pazarı oluştu. Emekleme devresinde bu piyasa. Ancak her periyot kendi sanatsever kitlesini yaratır” dedi.