Seyahat tutuklusu Tayfun Kahraman, Cumhuriyet’e konuştu: ‘Rant siyasetinin iflası’

Gezi Parkı davasından 840 gündür Silivri Kapalı Cezaevi’nde tutuklu bulunan kent plancısı Dr.Tayfun Kahraman, 17 Ağustos’un 25. Yıl dönümünde Cumhuriyet’in sorularını yanıtladı.

17 Ağustos Depremi’nin üzerinden 25 yıl geçti. Geçen 25 yılda gelinen ve gelinemeyen noktayı nasıl yorumluyorsunuz?

17 Ağustos Depremi’nin üzerinden çok uzun bir vakit geçti. Bugün 35 yaş ve altında olanlar, yani nüfusumuzun neredeyse yarısı bu büyük zelzelesi ve yaşanan acıları bütün boyutlarıyla görmediler. O günlerde üniversite tercihi yapacak idealist bir genç olarak, ülkemizin yaşadığı bu acı deneyim sonrasında şehircilik konusunda eğitim almak üzere İstanbul’a geldim. Kocaeli, Sakarya, Düzce’yi o yıllarda ziyaret ederek büyük yıkımı ve yaşanan acıları yerinde deneyimledim. Bu tecrübe benim meslek hayatımı da büyük oranda şekillendirdi. Hepimiz bu yaşanan felaketin ülkemiz için son olacağını, bir defa daha birebir acıların yaşanmaması için gerekenlerin yapılacağını konuşuyorduk. Yapısal, kamusal ve yasal değişiklikler yapıldı, onları siyasalların vaatleri izledi. 

‘AFET İDARESİNDE SINIFTA KALDIK’

Fakat gelinen noktada gördük ki tüm bu vaatler boş çıktığı üzere değişim de çok hudutlu kaldı. Geçen bu kadar vakte karşın kırılgan yapı stokunu güçlü hale getiremedik, afetlere karşı bütüncül risk idaresini başaramadık, afet sonrasının idaresinde de sınıfta kaldık. Tek elden afet idaresi telaffuzuyla değiştirilen kamu kurumlarının ne kadar yetersiz olduğunu gördük. Yasal, yönetimsel değişikliklerle yapıların üretim etabını denetleyeceğiz denerek kurgulanan yapı kontrol sisteminin ne kadar yetersiz olduğunu deneyim ettik. Kentsel dönüşümü hızlandıracağız diyerek yapılan yasal değişiklikler sonucu, kentsel dönüşüm bir gayrimenkul geliştirme faaliyetine dönüşerek rant üretme potansiyeli yüksek alanlarla sonlu kaldı, dezavantajlı kümeleri mülkiyet ve barınma haklarından mahrum bırakan bir çok mağduriyet yarattı. Bu süreç boyunca inançlı hayat alanları üretmek yerine rantı önceleyen, afet öncesi ve sonrasını yönetmekte yetersiz, hatta maharetsiz kalan sarsıntı siyasetimiz; iflasını ilan ederken, yeni acıları da yaşamamıza neden oldu. 

‘İMAR BARIŞI CAN ALDI’

17 Ağustos sonrası yaşanan Van, Elazığ, İzmir ve çok daha büyük bir felakete yol açan 6 Şubat Kahramanmaraş zelzeleleri ise bunun en kıymetli göstergeleri. Bilhassa 6 Şubat’ta yaşadığımız felaket tüm o süslü lafların altının ne kadar boş olduğunu gösterdi. Değişen ve sıkı kurallara bağlanan yapı üretim şartlarının denetlenmediği ve sarsıntıya sağlam diye satılan konutların insanlara mezar olduğu gerçeği ile baş başa kaldık. Seçim yatırımı olarak İmar Barışı ismi altında affedilen kaçak yapılar insanlarımızın canını aldı. Verimlilik ismine tek elde toplanan afet idare sisteminin işlemediğini, kurumların acz içinde olduğunu, üstelik sivil toplumun çalışmalarını da baltaladığını gördük. Bu süreç boyunca gelişme gösterdiğimiz tek alan toplumsal dayanışmamız ve sivil toplum faaliyetleri oldu. 6 Şubat sonrası gösterdiğimiz dayanışma, 85 milyon olarak bir ortaya geldiğimizde ne kadar güçlü olduğumuzu kanıtladı. Kelamın özü, çok acı lakin geçen 25 yıla baktığımızda, kayda bedel bir yol kat edemedik.

‘FARKLI BİR NOKTADA OLABİLİRDİK’

Büyük bir zelzele beklenen İstanbul ne durumda?

Gönül ister ki bu sorunuza rahatlıkla İstanbul zelzeleye hazır diyebileyim. 17 Ağustos üzerinden geçen çeyrek asırda İstanbul’da sarsıntıya yönelik çalışmalar yapılmış olsa da bunlar çok sonlu kaldı. Biz İBB’de misyona geldiğimizde İstanbul’un büyük kısmının taban durumuna ait haritalar hazırlanmıştı, kalan bölgelerin üretimini ise biz başlattık. Ancak mevcut kırılgan yapı stokuna müdahaleler çok sonluydu ve kentsel dönüşüm çalışmaları rant üretme kapasitesi yüksek alanlar ile hudutlu kalmıştı. Asıl risk taşıyan İstanbul’un önündeki en büyük sorun olan, kırılgan yapı stoğunun ağırlaştığı lakin rant üretme kapasitesi olmayan alanlar ve altyapıya ait çalışmalar ise çok yetersizdi. Meğer geçen 25 yılda çılgın projelerle kamu kaynaklarını belirli çıkar kümelerine aktarmak yerine gerçekçi ve bilimsel yollarla bu yapı stokunun ve kentsel altyapının güçlendirilmesi için harcasaydık bugün çok farklı bir noktada olabilirdik. 

‘YAPI STOKUNUN YÜZDE 25’İ KULLANILMAZ HALE GELECEK’

İstanbul’da yaklaşık 1 milyon 200 bin bina var ve bu binaların 820 bini 2000 yılı öncesinde yapılmış olduğundan potansiyel riskli olarak görülüyor. 2019 yılında vazifeye başladığımızda bu yapıların sarsıntı dayanımlarını süratlice tespit etmek, en riskli alan ve yapılara öncelikle müdahale etmek üzere bir çalışma başlatıldı. 6 Şubat zelzeleleri sonrasında da çokça konuşulan Süratli Tarama Prosedürleri ile bu tespitlere devam ediliyor. Birinci çıkan dataların bize gösterdiği tablo ise şu halde; Muhtemel bir İstanbul Sarsıntısı ile bu yapılardan 90 bininin ağır ve çok ağır, 167 bininin orta hasar alacağını, yani İstanbul’daki yapı stokunun yüzde 25’inin zelzele sonrasında kullanılamaz hale geleceğini biliyoruz. Bu sayılar bile tek başına İstanbul’da karşı karşıya olduğumuz tehdidi gözler önüne sermeye yetiyor.

İstanbul için nasıl bir aksiyon planı hayata geçirilmeli?

Öncelikle bütünlüklü bir yaklaşıma ve idare sistemine gereksinimimiz var. Bu tüm yetki ve imkanların tek elde toplanması olarak değil, eşgüdüm ve işbirliğinin sağlanması anlaşılmalı. Ortak akla ve bilime dayanan bir hareket planı ortaya koymalı, tüm süreci yöneterek denetlemek üzere; kamu ve özel bölümün tüm aktörlerinin en değerlisi İstanbulluların içinde yer aldığı iştirakçi bir idare yapısı kurmalıyız. Merkezi ve lokal idare yapıları ortasında ayrım yapmadan, tüm kurumların içinde yer aldığı bu paydaşlık ile İstanbul Zelzele Aksiyon Planı’nı hazırlayarak hayata geçirmeliyiz. Bu hareket planının birinci amacı ise kırılgan yapı stokunu tespit edip, risk seviyelerine nazaran önceliklendirerek bu yapıların güçlendirme çalışmalarına en riskli yapılardan başlamak olacaktır. 

‘AFET EĞİTİMİ MECBURÎ OLMALI’

Yapıların tamamını tarayarak tüm stoku elden geçirmeliyiz. Yaşadıkları konutların zelzele karşısında inançlı olmadığını bildiği halde burada çaresiz biçimde yaşamak zorunda olan ekonomik durumu yetersiz İstanbullulara kamu kaynakları ile finansal tahliller sunmalıyız. Ayrıyeten işlemeyen afet idare sistemini ve kurumsal yapıyı tüm ülkede yine uyum temelli bir yapıya kavuşturmalı, aklı ve bilimi öne çıkarak afet eğitimlerini birinci ve ortaöğretimde mecburî hale getirmeli, imar mevzuatımızı zelzele öncelikli olarak tekrar ele alarak inançlı konutlarda ömür hakkını sağlayan, bir biçime kavuşturmalıyız. Tüm bu yapılacaklar listesi aslında yalnızca İstanbul’u değil, tüm kentlerimizi tehdit eden sarsıntılar karşısında ülke genelinde hayata geçirmemiz gereken bir aksiyon planını işaret ediyor. Bunun için de birinci olarak fonksiyonel olmadığı deneyim edilen ezberlerimizi bir kenara bırakmalıyız. 

‘YAZMAYA VE ÇALIŞMAYA DEVAM EDİYORUM’

Tutuklu kaldığınız müddette hangi hususlar üzerine çalışma imkânınız oldu?

Hapishane şartları aslında çalışma imkânları açısından olabileceğiniz en güç yer. Bulundurabileceğiniz kitap sayısı hudutlu, internet vasıtasıyla açık kaynaklara erişim imkanınız yok, dış dünya ile iletişimiz avukat ve ziyaretçi görüşmelerinden ibaret. Tüm gün oturmak zorunda olduğunuz plastik sandalye ve her işinizi görmek zorunda olduğunuz ortak plastik masanın rahatsızlığı bir yana sevdiklerinizden mahrum bir ortamda çalışmak, üretmek epeyce sıkıntı. 

‘YÜZLERCE KİTAP OKUMA TALİHİM OLDU’

Bu şartlara karşın yazmaya ve akademik çalışmalara devam ediyorum. Bu süreçte burada şehircilik, zelzele ve siyaset üzerine yazdıklarımdan derlenen bir kitap yayınladım, yeniden tıpkı hususlarda gazete ve mecmualarda yazılar yayınlamaya devam ediyorum. Ayrıyeten, eşim ve meslektaşım Meriç ile birlikte hakemli akademik yayınlarda kitap kısımları ve makaleler yayınladık. Elbette burada en ağır yaptığınız iş okumak oluyor. Geçen 28 ay boyunca çok farklı alanlardan yüzlerce kitap okuma bahtım oldu. Dışarıda okuma talihini yakalayamayacağım bu kadar çok yapıttan derslerimde ve yayınlarda kullanmak üzere alıntılar ve notlar hazırladım. Umarım çok yakında, yaşadığım hukuksuzluğun sona ermesiyle birlikte burada biriktirdiğim deneyim ve bilgilerle daha verimli biçimde çalışmaya ve üretmeye, özgür bir insan olarak sevdiklerimin ortasından devam edeceğim.