Soğuk Savaş periyodunda Çankaya’da iki bilinmeyen toplantı

CUMHURBAŞKANLIĞI arşivlerinden yararlanarak, Dışişleri Bakanlığı’na bağlı Perceptions dergisi için Türkiye-Sovyetler Birliği bağlarına dair kaleme alınan dikkat çeken bir makale yayımlandı. Doç. Dr. Orhan Karaoğlu ve Kütahya Dumlupınar Üniversitesi Dr. Öğr. Üyesi Hilal Zorba Bayraktarın’ın kaleme aldığı 18 sayfalık çalışma, Soğuk Savaş devrindeki Türk dış siyasetine ait değerli ipuçları veriyor.

GÜNDEM ATOM BOMBASI

İlk sefer gün ışığına çıkan evraklardan yola çıkılarak hazırlanan makalede en dikkat cazibeli noktalardan birisi ise Celal Bayar ve Sovyet elçisi Ryzhov’un 1958 yılının nisan ve mayıs aylarında iki defa saklı toplantıda bir ortaya gelmesinin anlatıldığı kısım. Bayar ile Ryzhov ortasındaki birinci buluşmanın 90 dakika, ikinci buluşmanın ise 70 dakika sürdüğü bilgisi verilen makalede, görüşmelerde ekonomik bağlantıların ele alındığına dikkat çekiliyor. Makaleye nazaran, bu bilinmeyen toplantılarda ele alınan bir öbür enteresan mevzu ise atom ve hidrojen bombaları:

‘BU TEKNOLOJİ  ABD’DE YOK’

“Ryzhov, Bayar’a Sovyet hükümetinin bu bombaların kullanımının derhal yasaklanmasının mümkün olmadığına inandığını lakin bu silahların ordular tarafından kullanılmasını engellemeye hazır olduklarını söz etti. Sovyet büyükelçisi, Moskova’nın kimya sanayi, metalurji ve makine alanlarındaki başarılarına vurgu yaparak, Türkiye ile bu alanlardaki işbirliğini geliştirme isteklerini yineledi. Sovyet tarafı, Türkiye’ye traktör, tarım aletleri, buldozerler, kamyonlar ile o periyotta Amerikalıların bile sahip olmadığı ‘Turbodur’ isimli yeni bir madencilik ve petrol arama aracı sağlamakla ilgilendiklerini Lider Bayar’a bildirdi.”

DENGE POLİTİKASI

Sovyetler Birliği’nin, Türkiye’nin büsbütün Batı tarafında yer almasını istemediğinin hatırlatıldığı makalede, bu kapsamda Moskova’nın birtakım teşebbüslerde bulunduğu belirtiliyor. Celal Bayar‘ın Türkiye’nin çıkarları doğrultusunda Sovyetler ve Batı dünyasıyla istikrarlı bağlantılar kurduğuna dikkat çekiliyor. ABD’yi ziyaret eden birinci Türk Cumhurbaşkanı olan Bayar’ın o periyot, öbür Batı ülkeleri üzere Sovyetleri tehdit olarak gördüğüne işaret edilirken, bu halinin 1960 darbesine giden süreçte değiştiği, Batı’dan beklediği ekonomik takviyesi alamadığı ve Moskova ile diplomatik temaslar kurmaya çalıştığına yer veriliyor.

STALİN’İN ÖLÜMÜ

Makalede, SSCB lideri Josef Stalin’in ölümüne kadar Ankara’nın Moskova’ya yaklaşımın kuşkulu, aralı ve gergin olduğunun altı çiziliyor. Bunun esas nedenleri ortasında; Stalin’in Türkiye’den toprak talepleri ve Boğazların statüsü probleminin olduğuna işaret ediliyor. Stalin’in 1953’teki vefatından sonra yeni Sovyet idaresinin toprak taleplerinden vazgeçmesi, Ankara ve Moskova’nın yakınlaşmasında dönüm noktası olarak anlatılıyor.