Yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olan muza bilimden tahlil

Geçen yılın ekim ayında ortaya çıkan haberlerde dünya çapında en çok tüketilen muz tipi olan Cavendish muzlarına bulaşan bir mantarın tanınan meyvenin kökünü kurutabileceği belirtilmişti. Bilim insanlarının tespit ettiğine nazaran bu muzlara fusarium ismi verilen bir mantar bulaşıyor ve bu mantarın neden olduğu Tropical Race enfeksiyonu ya da bir öteki ismiyle Panama Hastalığı muzları kökten bitiriyor.

MUZLARIN KÖKÜ TÜKENMEYEBİLİR

Enfeksiyon muz ağacının köklerinde başlayarak iletim demetlerini tıkıyor. Solgunluk hastalığına yakalanan muzlar ise çürüyor. Lakin Tanınan Science’ta yer alan yeni araştırmada bilim insanlarının buna karşı bir planı olduğunu aktarıyor.

Bahsi geçen fusarium mantarı 100’den fazla bitkiye bulaşabiliyor.

Bu salgın daha evvel 1950 yılında Gros Michel muz mahsüllerinin yok olmasına neden oldu.

16 Ağustos’ta Nature Microbiology mecmuasında yayınlanan yeni makaleye nazaran bilim insanları muzları yok eden bu mantarın arkasındaki enfeksiyonun moleküler düzeneklerini belirledi. Bu patojene karşı yeni tedavilerin ve stratejilerin geliştirilmesinin önünü açıyor.

Fusarium, kısaca Foc TR4 olarak kısaltılan bu mantar, sırf muzları etkilemiyor. Çalışmanın ortak muharriri ve Massachusetts Amherst Üniversitesinde moleküler biyolog olan Li-Jun Ma, Popular Science’a yaptığı açıklamada, “Bir çeşit kompleksi olan Fusarium oxysporum, 100’den fazla farklı bitkiyi enfekte edebilir.” diyor.

Muzun fusarium solgunluğu şu anda dünyanın en tanınan ticari olarak satılan Cavendish muzunu yok ediyor. Bu mantar tipi bir muz tarlasında mevcut olduğunda, mantar ortadan kaldırılamaz ve bu da Cavendish muzunun gelecekte üretilmesini neredeyse imkansız hale getirebilir.

Fusarium oxysporum genomu iki modüle ayrılabiliyor: bir çekirdek genom ve bir yardımcı genom. Çekirdek genom, genomun devam etmesini sağlayan tüm temel işleri yapıyor. Yardımcı genom ise suştan suşa(bir bakteri yahut virüsün farklı alttürlerinin, ortalarında genetik farklılıklar bulunan kümelerine deniyor) serbestçe değişebiliyor.

Bu mantarın birinci kurbanı Gros Michel muzlarıydı. Buna karşılık Cavendish çeşidi geliştirildi. Bu tıp hastalığa dirençli bir ikame olarak görülüyordu lakin enfeksiyon bir müddet dursa da yayılmaya devam etti. 1990’larda Güneydoğu Asya’dan Orta Amerika’ya kadar yayılan öbür bir muz solgunluğu hastalığı uzunluk gösterdi.

Yeni araştırmada ise takım, on yıl boyunca TR4 genomunun Cavendish muzundaki ilerleşine odaklandı. Buna nazaran, salgının aslında 1950’lerdeki mahsülleri yok eden birebir patojenden türediğini keşfettiler.

Ma mevzuyla ilgili yayınlanan basın bülteninde şunların altını çizdi:

“Artık Cavendish muzlarını yok eden patojen TR4’ün, Gros Michel muzlarını yok eden ırktan evrimleşmediğini biliyoruz”

Foc TR4’ün bir bitkiye saldırdığında iki maksadının bulunduğunu keşfeden takım, birtakım yardımcı genleri de kullandığını fark etti. Bu genler mantarlarda nitrik oksit üretimi ve detoksifikasyon düzeneklerini kullanıyor.

Ekip, bu gazın Cavendish muzundaki hastalık istilasına nasıl katkıda bulunduğunu hala bilmiyor olsa da nitrik oksit üretimini denetim eden iki gen ortadan kaldırılırsa Foc TR4’ün varlığının büyük ölçüde azaldığını belirleyebildiler.

Çalışmanın ortak muharriri ve doktora sonrası araştırmacı olan Yong Zhang, yaptığı açıklamada, “Bu yardımcı genetik dizilerin belirlenmesi, Foc TR4’ün yayılmasını azaltmak yahut denetim altına almak için birçok stratejik yol sunuyor.” diyor.