Bu yıl dokuzuncu kere düzenlenen bienal, Sinop’un dört bir yanında izlenebiliyor

Çağdaş sanat sahnesinde 2006 yılından bu yana düzenlenen Sinopale’nin dokuzuncusu başladı. “Tükenmeden Evvel: Yeni Kıymetler Evreni” başlığı altında yapılan bienal 31 Ekim’e kadar sürecek. Sinop’ta belediye başta olmak üzere özel kişi ve kuruluşların ve yurttaşların iki yılda bir düzenlenen bienale takviyesi büyük. Birinci yılından bu yana mahallî kültürü ve hafızayı kendine mevzu edinen Sinopale, sahiplendiği “imece adabı sanat” anlayışıyla, Sinop halkı ile çalışarak, halkı milletlerarası sanatsal bir aktifliğin içine çekmiş ve yerli ve yabancı sanatkarların, küratörlerin ve Sinop halkının ortak buluşma, düşünme ve üretme alanı haline getirdi.

Bu yıl ekoloji, döngüsellik ve sürdürülebilirlik temalarına odaklanan bienalin eş-küratörlüğünü Melike Bayık, Deniz Erbaş, İpek Sur, Nil İlkbaşaran ve Hal Kolektif üstleniyor. Sanatkarlar 23 Eylül’de Sinop’a geldi, üretim süreçleri sonucu ortaya çıkan eserler ise 11 Ekim’de Sinop’un çeşitli kamusal alanları da kıyı olmak üzere açıldı. Sinopale 9, sanatın dönüştürücü gücünü sürdürülebilirlik ve döngüsel yaklaşımlar çerçevesinde ele alarak; dünyada olan dönüşümlerin farkına varmamızı sağlayacak diyaloglar geliştirmeyi hedefliyor.

Serginin küratörleriyle bu yılki bienalin anlatmak istediklerini ve ayrıntılarını konuştuk.

Üretim süreci nasıl gidiyor? Bilhassa yabancı sanatkarların Sinop’la ilgili sahip oldukları bilgiler nasıl? Kenti görüp, onunla bağ kurma talihleri oldu mu?

Melike Bayık: Sinopale bir bienal modeli olarak üretimin kentte yapıldığı çoğunlukla birçok projede iştirakçilerin kentin yerlileri olduğu, bienalin tüm süreçlerinin iştirakçilerle ve kentte yaşayanlarla şekillenerek kurulduğu bir yapısı var. Bu yapıya istinaden tüm sanatkarlar yerli ve yabancı herkes bütün yapıtlarının temelini kente odaklı bir çalışma ile gerçekleştiriyor. Bütün eserler Sinop’ta iştirakçilerle, işbirliği ve dayanışma ile çalışılarak hazırlanıyor. Sanatkarlar Sinop konusunda lokal halk ile bütünleşen bir modelde kent ve tabiatı ile temas ederek bütün yapıtlarını kurguluyor ve standa hazır hale getiriliyor.

Nil İlkbaşaran: Sanatkarlar Sinopta Hal binasını ve avlusunu Bienal üretim merkezi olarak kullanıyor. Burada oluşan, sohbetlerde gelişen fikirler, şehire yayılıyor, uygulamaları için gereken birikim ve altyapıya ulaşıyor. Kolektif üretim atölyeleri, farklı yaş kümelerinden şahısların iştirakiyle sürüyor. Kapsayıcı ve birleştirici bienal süreci hem sanatçı hem kentli için çok kıymetli.

Hal Kolektif: Üretim süreci epey verimli ve heyecan verici ilerliyor. Hem lokal hem de memleketler arası sanatkarlar, Sinop’un kültürel, toplumsal ve doğal yapısıyla yakından ilgileniyorlar. Yabancı sanatkarlar Sinop’a gelmeden evvel araştırmalar yapıyor ve kentin tarihi, coğrafyası ve halkıyla ilgili geniş bilgi ediniyorlar. Lakin en büyük etkileşim, Sinop’a geldikten sonra başlıyor. Sanatkarlar kenti keşfetme, mahallî halkla etkileşime girme ve kenti deneyimleme bahtı buldukça, Sinop’la güçlü bir bağ kuruyorlar. Bu da yapıtlarına direkt yansıyor. Bilhassa “Yerinde ve Birlikte” projesine davet ettiğimiz sanatkarlar, kentin atık envanterini inceleyerek Sinop’a has dizaynlar üretiyor, psikocoğrafya yürüyüşü ile de Sinoplu insanların kentleriyle kurdukları bağlantıları yine yorumluyorlar.

İpek Sür: Üretim süreci hayli diyaloglara dayalı, araştırmaya yönelik ve ilham verici bir halde ilerliyor. Hem Sinopale takımıyla hem de Sinop kentiyle kurulan etkileşimler, sanatkarların bu bienal tecrübesini bir nevi rezidans üzere görüp kendi konfor alanlarının dışına çıkarak lokal ve zamansal bağlamda işler üretmelerini teşvik ediyor. Bu süreç, onların formüllerini daha organik ve akışkan bir hale getiriyor ve derinlemesine bir araştırma ve etkileşim fırsatı sunuyor. Her iş, tıpkı spontane bir koreografi üzere, kendi içinde gelişip kuratörlüğünü yapıyor, ve bu da tam manasıyla “anda olma” idmanı üzere bir tecrübe yaratıyor.

Hem yabancı hem de Türk sanatkarlar açısından, böylesine güçlü bir geçmişe ve dinamik bir topluma sahip bir kentte vakit geçirmek, Sinop’un insanlarını, kültürel dokusunu ve tarihini deneyimlemek, üretim süreçlerine büyük bir derinlik ve zenginlik katıyor. Ayrıyeten, sanatkarlar ortasında kurulan kültürlerarası diyalog, karşılıklı öğrenmeyi teşvik ederek sanatsal pratiğe yeni bakış açıları kazandırıyor. Bu tecrübe, tıpkı vakitte Sinop ile daha derin ve manalı bir bağ kurulmasına da imkan sağlıyor, ve bu bağlamda kentin dokusu yapıtların yaratım sürecinde merkezi bir rol oynuyor.

TEMANIN BELİRLENMESİ

“Tu¨kenmeden O¨nce: Yeni Degˆerler Evreni” teması nasıl belirlendi? Bu başlığın seçilmesi esnasında siz küratörler ortasında örnek verebileceğiniz ne üzere konuşmalar yaşandı? Herkes nasıl ve neden ikna oldu?

Nil İlkbaşaran: İçeriği temsil edebilecek teklif başlıkları paylaştıktan sonra Bienal takımı ve küratörler bir dizi sohbette birlikte düşündük. Sohbetlerde son birkaç başlığa indirebildiğimiz seçenekleri, geniş iştirakli bir oylama ile sonlandırdık. “Yeni Kıymetler Evreni” kültürel ve çevresel ekolojiye ait kıymetlerimizi, tercihlerimizi, alışkanlıklarımızı tekrar birlikte düşünmeye davet ediyor.

Melike Bayık: Başlık herkesin aktarmak istediği kavramsal anlatıların birkaç kısımlık zihin fırtınaları ile şekillendi. Bienalin genel bir çatısı var lakin her küratör ve grup bir anlatıya odaklanıyor, bu açıdan eşit ve paylaşımcı pratikler ile kavramlar belirlendi, başlık da bu kurguda ortaya çıktı.

Hal Kolektif: Temanın belirlenmesi, uzun tartışmalar ve derin düşünme süreçlerinin sonucunda gerçekleşti. İnsanlık olarak, tabiata ve birbirimize karşı sorumluluklarımızı sorgulama noktasına geldik. Bu yılın teması, hem insani hem de doğal bedellerin süratle tükenmekte olduğu bir dünyada, sürdürülebilir bir geleceğin inşa edilmesi gerektiğini vurguluyor. Félix Guattari’nin “Üç Ekoloji” kavramı ile Jale Erzen’in “Üç Habitus” yaklaşımı üzerine yaptığımız tartışmalar, tabiatın, toplumun ve bireyin karşılıklı etkileşimleri üzerine ağırlaştı. Hepimiz, bu temanın ekolojik krizler ve insani pahaların sorgulanması açısından en hakikat başlık olduğuna ikna olduk zira sanatın bu derin krizleri görünür kılma ve yeni pahalar inşa etme gücüne inanıyoruz.

İpek Sür: Sinopale’nin birinci toplantısının akabinde, tematik olarak nereye gitmek istediğim hayli netti. Konuşmamızdan sırf iki gün sonra, büyük bir hevesle “Döngüsel anlatılar; kolektif ethosu tekrar keşfetmek” (circular narratives: re-discovering a collective ethos) başlığıyla/teması ile geri döndüm. Sanırım her küratör de birebir biçimde kendi içsel seyahatlerinden ve tecrübelerinden yola çıkarak farklı temaları masaya koydu.

Bu natürel derin bir diyalog oluşmasına yardımcı oldu. Çok sayıda kavram ve söz etrafımızda uçuştu. Tartışmalar, sadece sorular sormakla kalmayıp, bu sorulara derinlemesine cevaplar aramak üzerine odaklandı. Evvel, gelecek, sorumluluk üzere sözler benim icin en güçlüleriydi. Nihayetinde, her birimizin farklı perspektiflerinden beslenen bu süreç, bizi ortak bir tabanda buluşturdu. Bu birleşen alan, “Tükenmeden Evvel: Yeni Bedeller Evreni” olarak isimlendirildi.

Bu başlık, Sinopale grubu, küratörler ve sanatkarlar olarak hepimizin kolektif sorumluluğunu ve tükenmeden evvel harekete geçme zorunluluğunu temsil ediyor bence. Sinop’un toplumsal, kültürel ve ekolojik tarihi, bu sürecin seyrini derinden etkiliyor doğal; bizi yalnızca sanat üretmeye değil, tıpkı vakitte sanatın dönüştürücü gücünü kullanarak yeni pahalar yaratmaya yönlendiriyor. Böylelikle hem ferdi hem de toplumsal bir dönüşüm alanı ortaya çıktı ve yerelin bu süreçteki katkısı daha da derinleşti. Benim için de bu sürecin en heyecan verici yanı, sanat yoluyla diyalog yaratma eforu ve bu uğraşın verdiği ilham oldu. Zira günümüz izleyicisinin öbür bir gereksinimi var. Bu muhtaçlık daima ve karşılıklı temaslar kurma tarafında ilerliyor. Bu da izleyicinin, sanatkarın, küratörün, stantların pozisyonlandırılmasını tekrar düşünmeye itiyor bizi.

DÖRT ANA MEKÂN

Bu bienalde Sinop ve kentin kamusal alanlarının kullanımları nasıl? Sinoplular nerelerde bienalle karşılaşacaklar?

Melike Bayık: Bienalin dört ana yeri var. Sinop Tarihi Cezaevi, Buzhane, Tershane Bölgesi ve Hal. Özel alanlardaki bu yapılar bienal sanatkarların yapıtlarına konut sahipliği yapacak. Kimi toplumsal alanlar ise tekrar açık alanda yapıtlara konut sahipliği yapacak. Bunun dışında kamusal alanlar olarak kimi dükkanlarda iştirakçi pratiklerler üretilmiş bayraklar ve ses yerleştirmeleri izleyiciye ulaşacak. Bir sokakta tesadüfen bir ses duymak ya da bir dükkânın vitrininde bir bayrak ile karşılaşmak kamusal alan denklemini yapıtların üretiminde yer alan izleyiciye yine ulaşacak formda kurgulandı.

İpek Sür: Küratör olarak alanların seçimi ve kullanımı, muhakkak bir noktaya kadar uzaktan gerçekleşti. Melih Güngör ve Sinopale grubunun yönlendirmeleri, lokal idareyle olan uyumlu çalışmaları sonucunda, seçeneklerimiz bir ölçüde şekillendi. Lakin her sanatçı, küratör ve eser için yapılan genel yerleştirme, işlerin içeriklerine ve bağlamlarına uygun bir halde düşünülerek gerçekleştirildi. Genel olarak yalnızca yerlerin fizikî özelliklerini değil, birebir vakitte bu alanların sunduğu duygusal ve tarihi potansiyelleri de göz önünde bulundurduk. Bu yerleştirmeler, her işin mekânsal bağlamla daha derin bir ilgi kurmasını sağladı ve izleyiciye farklı bir tecrübe sunma maksadı güttü.

Hal Kolektif: Sinopale, Sinop’un birçok kamusal alanında izleyiciyle buluşacak. Sinop’un sokakları, meydanları, tarihi yapıları ve doğal alanları bienalin bir modülü haline gelecek. Sinoplular, günlük hayatlarının bir kesimi olan yerlerde sanat yapıtlarıyla karşılaşacaklar. Bilhassa Sinop Hal Buluşma Merkezi, bienalin ana noktalarından biri olacak. Kentte gezen biri, stant alanlarına uğramadan bile bienalin tesirlerini hissedebilecek; zira sanat, kentin dokusuna yayılıyor.

‘ÖZGÜRLEŞTİRİCİ BİR DENEYİM’

Sinopale en başından beri “birlikte üretmeyi”, “birlikte çalışmayı”, “imeceyi” önceleyen, dev sponsor dayanakları olmadan “paylaşıma dayalı bir sanat üretimine” sahip bir bienal. Bu durumun olumlu yanları neler sizce? Sanatkarlar bu bienalden nasıl hislerle ayrılıyorlar?

Melike Bayık: Birlikte çalışmak ve birbirine dayanışarak üretmek bugünün değerli hususlarından birisi. Covid 19 sonrası çok daha önemli bir dayanışma modeli ile sanat ortamındaki aktörlerin birbirine olan katkı ve dayanışmaları arttı. Fakat Sinopale bu dayanışma modelini 2004 yılından bu yana sürdürüyor. Bu açıdan birlikte üretmeyi, imece metodu paylaşımcı odakta bir çalışmayı öncelikleyerek daima birlikte çalışıyoruz. Sanatkarlar için ve kentin yerlileri için iştirakçi ve kamusal bir paydaşlık yaratarak birlikte gelişen kavramsal anlatılar ve pratikler bağlamında öğretici bir modele dönüşüyor.

Hal Kolektif:

İpek Sür: Sinopale’nin en güçlü yanlarından biri, her yıl kendi altyapısını kullanarak tertibi gerçekleştirmesi ve bunun sonucunda herkesin sürece dahil olmasını sağlamasıdır. İnsan gücünden teknik ekipmana, yerlerden yemeğe kadar her öge, bir aktiflik çatısı altında toplanarak sahiplenilir hale geliyor. Bu yapı, iştirakçilerin birbirine takviye olduğu, daima birlikte üretim sürecini sahiplendiği eşsiz bir atmosfer yaratıyor.

Geçmişte Hollanda Kültür Ofisi’nde vazife aldığım devirde, Sinopale’yi çeşitli formlarda destekleme fırsatım olmuştu ve bu sırada kağıt üzerinde nasıl bir iş birliği süreci yürüttüklerini çok düzgün biliyordum. Lakin, küratör olarak bu işbirliği tecrübesini teğe bir yaşamak apayrı ve hayli özel bir tecrübeydi. Sanatkarlar ve küratörler için her şeyi akışına bırakmak ve denetim etmemeye çalışmak, hayli kuvvetli bir süreç. Fakat bu finansal beklentilerden uzak, büsbütün paylaşım ve dayanışma üzerine kurulu sistem, Sinopale’nin ne kadar gerçek ve samimi bir yerden geldiğini kanıtlıyor. Bu, hem tertip için hem de iştirakçiler için çok özgürleştirici ve manalı bir tecrübe sunuyor. Tabi bunun yanı sıra asıl bu karakteristiği de gelecekte çok daha farklı ulusal ve memleketler arası fonlardan yararlanabilme kapasitesini de bence gösteriyor. Önümüzdeki yıllarda bu manada da takım ile yakın çalışmalara devam etmeyi istiyorum. Kısa vakitte büyük hayaller gerçekleştirebilen bir istekli takımı var, bunun neden olduğunu bu süreci yaşadıktan sonra çok daha güzel görebiliyorum.

Bienal kapsamında yapılacak yan etkinlikler hakkında bilgi alabilir miyiz? Siz hangi yan aktiflikleri takip etmeyi planlıyorsunuz?

Hal Kolektif: Bienal müddetince çeşitli atölye çalışmaları, paneller, sinema gösterimleri ve halkla etkileşimli projeler üzere birçok yan aktiflik düzenlenecek. Hal Kolektif olarak biz de “Yerinde ve Birlikte” projesi kapsamında geri dönüşüm ve sürdürülebilir üretim temalı atölyeler düzenleyeceğiz. Ayrıyeten, lokal sanatkarlarla milletlerarası sanatkarların buluşma noktası olan birçok aktifliği takip etmeyi planlıyoruz. Bu etkinlikler, kente kültürel açıdan değerli bir katkı sağlayacak ve Sinopale’nin çok katmanlı yapısını daha da zenginleştirecek.

Tüm programı Sinopale Instagram hesabından takip edebilirsiniz.