Unuttuğumuzu sandığımız anılar davranışlarımızı yönlendirmeye devam ediyor

Hafıza, yalnızca hatırladığımız olaylardan ibaret değil. Beyinde “engram” olarak bilinen, hücreler ve bağlantılarla oluşan sinirsel izler, bir deneyimin biyolojik temsili olarak kalabiliyor. Uzun süredir, bir anı unutulduğunda ona ait engramın da silindiği düşünülüyordu. Ancak farelerle yapılan çalışmalar, bu izlerin aslında beyinde kaldığını, sadece bilince erişilemediğini göstermişti.

Bu durumun insanlarda da geçerli olup olmadığını araştırmak için, İsviçre Bern Üniversitesi’nden Tom Willems ve ekibi, 40 kişiye insan yüzleri ve nesnelerden (örneğin gitar ya da zımba) oluşan 96 görüntü çifti gösterdi. Yaklaşık 30 dakika ve 24 saat sonra yapılan testlerde, katılımcılara daha önce gördükleri görsellerin eşleşip eşleşmediği soruldu.

Katılımcılar üç seçenek sundu: Hatırladıklarını söylediler, emin olmadıklarını belirttiler ya da tamamen tahminde bulunduklarını ifade ettiler. Hatırladığını belirten kişiler, eşleşmeleri yüzde 87 doğrulukla bildi. Ancak hatırlamadığını söyleyenler bile doğru tahminleri yüzde 50 oranında yaptı.

BİLİNÇDIŞI DÜZEYDE HATIRLANIYOR OLABİLİR

Daha da ilginci, emin olmayanlar, 30 dakika sonra yüzde 57, 24 saat sonra yüzde 54 oranında doğru cevap verdiler. Bu oranlar şansa göre beklenenin biraz üstünde olduğundan, bu kişilerin aslında bilinçdışı bir düzeyde bazı bilgileri hatırladığı düşünülüyor.

Fonksiyonel MR taramaları, doğru tahmin yapan “unutmuş” katılımcıların beyinlerinde, hatırlayanlarla aynı şekilde hipokampüs bölgesinde aktivite görüldüğünü ortaya koydu. Bu da, unutulmuş gibi görünen anıların beyin içinde hâlâ mevcut olduğunu ve seçimleri etkilediğini gösteriyor.

24 saat sonraki testlerde, hatırladığını söyleyen kişilerin hipokampüs dışında, neokorteksin ön kısmında bulunan ön singulat girusta da engramlar bulundu. Bu da anıların hipokampüsten neokortekse taşınmasının, onların bilinçli olarak hatırlanmasıyla ilişkili olduğunu düşündürüyor.

Cambridge Üniversitesi’nden Amy Milton, bu sonuçların “standart konsolidasyon teorisi”yle uyumlu olduğunu belirtiyor. Bu teoriye göre, anılar ilk olarak hipokampüste oluşur, ardından uyku sırasında tekrar edilerek neokortekste uzun vadeli belleğe yerleştirilir.

Milton, bu çalışmanın temel mesajını şöyle özetliyor:

“Bir anı, davranışlarımızı etkileyebilmek için illa bilinçli olarak hatırlanmaya ihtiyaç duymuyor.”

Bu durum, priming (önceden etki altına alma) olgusuna benzetiliyor:

Bilinçsizce karşılaştığımız bir kelime ya da görüntü, sonraki tepkilerimizi farkında olmadan şekillendirebilir. Ancak Turk-Browne, priming’in beyindeki farklı bölgelerde ve daha kısa süreli etkilerle ortaya çıktığını hatırlatıyor.

Sonuç olarak, bu çalışma, belleğin yalnızca hatırladıklarımızdan ibaret olmadığını ve “unutulmuş” gibi görünen anıların aslında davranışlarımızı yönlendirmeye devam ettiğini bilimsel olarak destekliyor.